Խորխե Լուիս Բորխես | Մեռյալների զրույցը

Այդ մարդը հայտնվեց Հարավային Անգլիայից, 1877 թվականի ձմռան մի առավոտ: Արնագույն դեմքով, հզոր կազմվածքով և ճնշող տեսքով՝ նրան անխուսափելիորեն բոլորն անգլիացի համարեցին, և իրոք որ նա իսկ և իսկ Ջոն Բուլի հետնորդն էր: Գլխին կնգուղավոր գլխարկ ուներ, վրան՝ կուրծքը հազիվ ծածկող մի տարօրինակ բրդյա վերմակ:

Ակնհայտ անհամբերությամբ նրան էր սպասում տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների մի խումբ. շատերի վզերը շրջանակված էին կարմիր գծով, ոմանք առանց գլխի էին և շարժվում էին դողդոջուն, խավարում քայլողների նման վեհերելով: Նորեկին զգույշ շրջապատեցին, ետևներից պարզ հնչեցին հայհոյանքներ, բայց մի հինավուրց սարսափ զսպեց նրանց, և ավելիին չհամարձակվեցին: Բոլորից առաջ կանգնեց դեղնականաչավուն մաշկով ու ածխի պես աչքերով մի զինվորական. երկար, խռիվ մազերն ու թավ մորուքը կարծես հափռել էին դեմքը: Տաս-տասներկու երկարավուն մահացու վերքեր վագրի մորթու շերտերի նման ակոսում էին նրա մարմինը: Նրան տեսնելով նորեկը շփոթվեց, բայց անմիջապես առաջացավ ու ձեռքը մեկնեց նրան.

- Ինչ մեծ վիշտ է ինձ համար այսպիսի հզոր ռազմիկի տեսնել նենգության զենքերից խորտակված,- վճռական ասաց նա: - Բայց և ինչ խոր գոհունակություն, անձամբ հրամայված լինելուդ համար, որ ոճրագործները իրենց ոճիրը քավեին կախաղանով, Հաղթանակի հրապարակում:

- Եթե խոսքը Սանթոս Պերեսի և Ռեյնաֆե եղբայրների մասին է, ապա իմացեք, որ ես նրանց արդեն երախտահատույց եմ եղել,- անշտապ ու ծանր ասաց արյունալի վիրավորվածը:

Մյուսը նրան նայեց կատակ կամ սպառնալիք կասկածելով, բայց Կիրոգան շարունակեց.

- Դուք ինձ երբեք չհասկացաք, Ռոսաս: Եվ ինչպե՞ս պիտի հասկանայիք, երբ մեզ վիճակվեցին այդքան տարբեր ճակատագրեր: Ձեզ տրվեց իշխել մի քաղաքում, որը դեմքով Եվրոպային է նայում և կդառնա ամենահռչակավորներից մեկը աշխարհում, իսկ ինձ՝ կռվել ամերիկյան թավուտների ամայության մեջ, թշվառ գաուչոների աղքատ հողում: Իմ իշխանությունը բաղկացել է նիզակներից ու աղաղակներից և ավազակներից ու մոռացված վայրերում գրեթե անհայտ հաղթանակներից: Հիշողության մեջ դրանք ի՞նչ անուններով են մնալու: Ես ապրում եմ և շատերի հիշողության մեջ կապրեմ հենց միայն նրա համար, որ սրերով ու ձիերով մարդիկ ինձ սպանեցին կառքում, Բարանկա Յակո կոչված վայրում: Այդ անսովոր մահվան համար Ձեզ եմ պարտական: Այն ժամանակ չկարողացա գնահատել նվերը, բայց հաջորդողները չցանկացան դա մոռանալ: Դուք երևի չգիտե՞ք այն չքնաղ փորագրությունն ու բռնագրավված գիրքը, որը հետագայում գրել է սանխուանցի մի շնորհալի մարդ:

Արդեն ինքն իրեն գտած Ռոսասը արհամարհանքով նայեց նրան:

- Ռոմանտիկ եք,- կտրուկ ասաց նա: - Հետագայի գովասանքը ավելին չարժե, քան ժամանակակիցների հիացմունքը, որը ևս ոչ մի արժեք չունի և կարելի է ունենալ մի քանի գրոշով:

- Ձեր մտածածը ես ճանաչում եմ,- պատասխանեց Կիրոգան,- 1852 թվականի ճակատագիրը, մեծահոգաբար կամ գուցե Ձեզ մինչև վերջ փորձելով, առաջարկեց տղամարդուն արժանի մահ՝ զոհվել ճակատամարտում: Դուք ցույց տվեցիք, որ անարժան եք այդ նվերին, քանի որ վախեցաք կռվից ու արյունից:

- Վախեցա՞,- բացականչեց Ռոսասը: - Ե՞ս, որ ձիեր եմ վարժեցրել Հարավում, իսկ հետո սանձել մի ամբողջ երկիր: Առաջին անգամ Կիրոգան քմծիծաղեց:

- Այո, գիտեմ,- ասաց դանդաղ,- եթե հավատանք Ձեր անկաշառ ենթակաների պատմածին, Դուք թամբի վրա հրաշքներ եք գործել: Բայց այդ նույն ժամանակ Ամերիկայում, նույնպես թամբի վրա, կատարվեցին և ուրիշ հրաշքներ, որ կոչվեցին Չակաբուկո և Խունին, Պալմա Ռեդոնդա և Կասարես:

Ռոսասն անշարժ դեմքով լսեց նրան և պատասխանեց այսպես.

- Ես քաջության կարիք չունեի: Իմ, ինչպես Դուք անվանեցիք, հրաշքները եղան այն, որ ինձ ու իմ փրկության համար մարտնչեցին և զոհվեցին ինձնից քաջ մարդիկ: Օրինակ, Ձեզ վերջ տվող Սանթոս Պերեսը: Քաջությունը դիմադրության հարց է՝ ոմանք դիմադրում են շատ, ոմանք՝ քիչ, բայց վաղ թե ուշ բոլորն էլ տեղի են տալիս:

- Հնարավոր է, ասաց կիրոգան,- բայց ես՝ ապրելով կյանքս և ընդունելով մահ, մինչև հիմա էլ չեմ իմացել, թե ինչ է վախը: Ես հիմա գնում եմ, որ ջնջեն ինձ և տան ուրիշ դեմք ու ճակատագիր, որովհետև պատմությունը հագենում է բռնությունից: Չգիտեմ՝ ո՞վ կլինի այդ մյուսը, ի՞նչ են անելու ինձ, բայց գիտեմ, որ նա երբեք վախ չի ունենալու:

Ինձ բավարարում է ինքս լինելը,- ես չեմ ուզում մեկ ուրիշը դառնալ:

- Քարերն էլ են ուզում ընդմիշտ քար մնալ,- ասաց Կիրոգան,- և քանի դեռ չեն փշրվել, դարեր շարունակ քար են մնում: Ես էլ էի Ձեզ նման մտածում մահվան մեջ մտնելիս, բայց այստեղ շատ բան սովորեցի: Նայեք, մենք երկուսս էլ արդեն ուրիշ ենք

Բայց Ռոսասը նրան չլսեց և բարձրաձայն մտածելու պես ասաց.

- Գուցե ես չեմ ծնվել մեռնելու համար, այլապես ինչո՞ւ են ինձ այս վայրերը և այս վեճը թվում երազ, և նույնիսկ ոչ թե իմ կողմից տեսնվող երազ, այլ մեկ ուրիշի, որը դեռ չի ծնվել:

Այլևս նրանք ոչ մի բառ չարտաբերեցին, որովհետև այդ վայրկյանին Մեկը կանչեց նրանց:

Տես նաև Մեռյալը, Հարավը և Շեմին նստած մարդը