Քսենոփոն | Հուշեր Սոկրատեսի մասին | հատված

Այնուամենայնիվ, եթե անգամ Սոկրատեսն ինքը ոչ մի վատ արարք չէր արել, բայց տեսնելով ուրիշների վատ արարքները, հավանություն էր տալիս, նա հիրավի կմեղադրվեր: Արդ, նկատելով, որ Կրիտիասը սիրում էր Եվթիդեմոսին և նրան մոլորեցնելով փորձում էր նրանից օգտվել մարմնական հաճույքներ ստանալու համար, Սոկրատեսը փորձում էր ետ պահել նրան, ասելով, որ անազնիվ և անվայել է գեղեցիկ ու առաքինի այրին, ով ուզում է մեծապես արժանի երևալ իր սիրելիին, ստորանալ նրա առաջ և նրանից ողորմություն խնդրել, այն էլ ոչ առաքինի բանի համար:

Երբ արդեն Կրիտիասը չհամակերպվեց այդ խոսքերին և չհրաժարվեց իր մտադրությունից, Սոկրատեսը, ասում են, Եվթիդեմոսի և ուրիշ շատ մարդկանց առաջ ասել է, թե իր կարծիքով Կրիտիասը տառապում է ինչ-որ խոզային ախտով. քանի որ նա չի կարողանում հեռանալ Եվթիդեմոսից, ինչպես խոզերը քարերից, երբ դրանց վրա քորում են իրենց մարմինը: Այս պատճառով էլ Կրիտիասը ատեց Սոկրատեսին, ուստի, երբ նա 30 տիրանների թվում Քարիկլեսի հետ դարձել էր օրենսդիր, հիշեց այդ մասին և օրենքներում արձանագրեց՝ «զրուցելու արվեստը չսովորեցնել»: Նա ուզում էր վիրավորել Սոկրատեսին, բայց չգիտեր, ի՞նչ պատրվակ գտնել. և այն, ինչում ընդհանրապես շատերը կշտամբում էին փիլիսոփաներին, վերագրեց Սոկրատեսին և նրան զրպարտեց շատերի առաջ, քանզի ես ինքս երբեք չեմ լսել Սոկրատեսից նման բան, ոչ էլ որևէ մեկ ուրիշն ասել է, թե նման բան լսել է: Բայց Կրիտիասը հետագայում այդ հայտարարեց: Երբ այդ երեսունը մահապատժի ենթարկեցին մեծ թվով քաղաքացիների, այն էլ ոչ վատագույններին, և շատերին մղում էին անարդարության, Սոկրատեսը մի անգամ նկատել է. «Ինձ զարմանալի է թվում, որ նախրապանն իր եզներին պակասեցնում և վատացնում է, բայց չի ընդունում, որ ինքը վատ նախրապան է: Առավել զարմանալի է, երբ պետական գործիչը թուլացնում ու վատանցնում է իր քաղաքացիներին, բայց ամոթ չի զգում և իրեն չի համարում վատ քաղաքական գործիչ»: Երբ այս խոսքերը հաղորդեցին Կրիտիասին և Քարիկլեսին, վերջիններս կանչեցին Սոկրատեսին և մատնանշեցին վերոհիշյալ օրենքը և արգելեցին նրան զրույցներ ունենալ պատանիների հետ:

Իսկ Սոկրատեսը հարցնում է նրանց. «Կարո՞ղ եմ ես հարցով դիմել ձեզ, եթե արգելվածից ինչ-որ բան չեմ հասկանում»:

Նրանք պատասխանեցին՝ «կարելի է»:

Սոկրատեսն ասաց. «Ես պատրաստ եմ հնազանդվել օրենքներին: Բայց որպեսզի անգիտանալու պատճառով օրենքին հակադրված չլինեմ, ուզում եմ ձեզնից ճշգրիտ իմանալ. Դուք հրամայում եք չանդրադառնալ խոսքի վարպետությանը, նկատի ունենալով, որ այն վերաբերում է ճշմարիտ խոսքի՞ն, թե՞ ոչ ճշմարիտ խոսքին: Եթե այն վերաբերում է ճշմարիտ խոսքին, ապա հասկանալի է, որ ես պետք է հրաժարվեմ ճշմարիտ դատողություններից. իսկ եթե վերաբերում է ոչ ճշմարիտին, ապա պետք է փորձեմ ճշմարիտն ասել»:

35. Եվ Քարիկլեսը զայրացավ և ասաց նրան. «Ով Սոկրատես, քանի որ դու անիմաց ես, այդ ամենը ավելի պարզ ձևով կասենք. քեզ արգելում ենք երիտասարդների հետ զրուցել»:

«Լավ ուրեմն,- ասաց Սոկրատեսը,- որպեսզի տարակուսանք չլինի, թե արդյոք ես ճիշտ եմ կատարում հրամայվածը, թե ոչ ճիշտ, ապա որոշեք ինձ համար, թե մինչև որ տարիքը մարդուն պիտի համարել երիտասարդ»:

Եվ Քարիկլեսը պատասխանեց. «Մինչև այն տարիքը, քանի դեռ մարդը իրավունք չի ստացել նստել Խորհրդում, իբրև դեռևս խելահաս չդարձած, այսինքն՝ դու չես կարող զրուցել 30 տարեկանից ցածրի հետ»:

36. Սոկրատեսը հարցրեց. «Ենթադրենք, թե ես ցանկանում եմ որևէ բան գնել, իսկ այն վաճառողը 30 տարեկանից երիտասարդ է, ես չե՞մ կարող հարցնել, թե ինչքանով է վաճառում»:

Քարիկլեսը պատասխանեց. «Անշուշտ, այդ կարող ես: Բայց դու, ով Սոկրատես, սովոր ես հարցնել նաև այն դեպքում, եթե հարցրածդ քեզ լավ հայտնի է: Նման դեպքերում դու մի հարցրու»:

Սոկրատեսը պատասխանեց. «Ուրեմն ես չպատասխանե՞մ, եթե որևէ երիտասարդ ինձ հարցնի, իսկ ես այդ իմանամ, թե օրինակ որտեղ է բնակվում Քարիկլեսը, կամ որտեղ է Կրիտիասը»:

«Ինչ խոսք,- ասաց Քարիկլեսը,- այդ կարելի է»:

37. Այստեղ Կրիտիասը բացատրեց. «Ով Սոկրատես, պիտի խուսափես այդ կաշեգործներից, հյուսներից ու դարբիններից: Ես անգամ կարծում եմ, որ այդ խոսքերը քո կողմից շատ օգտագործվելուց լիովին մաշվել են»:

Սոկրատեսը պատասխանեց. «Գուցե նաև այն բա՞նից, ինչ հետևում է դրան, այսինքն՝ արդարից, սրբությունից և նման բաներից»:

«Անշուշտ, Զևսը վկա,- ասաց Քարիկլեսը,- անգամ եզնարածներից, հակառակ դեպքում զգուշացիր, որ ինքդ քո անձով չպակասեցնես կովերի թիվը»:

Այստեղ պարզ դարձավ, որ կովերի մասին խոսք անելով նրանք զայրացել էին Սոկրատեսի վրա:

Սոկրատյան երկեր, Սարգիս Խաչենց, 2001
Թարգմանությունը հունարենից՝ Ս. Կրկյաշարյան     

Տես նաև Անաբասիս և Կյուրոպեդիա