Պետրոնիուս | Սատիրիկոն | համառոտ

Տակիտուսը իր «Աննալներում» պատմում է Ներոնի ժամանակի մի շատ հետաքրքիր գրողի մասին, որը ցերեկը քնում էր, գիշերը գործում և զվարճանում և որի գիրքը բացարձակ հաջողություն է ունեցել: Խոսքը Պետրոնիուսի «Սատիրիկոնի» մասին է: Պիզոնի դավադրության բացահայտումից հետո Պետրոնիուսը որոշում է ինքնասպան լինել, բայց նույն Տակիտուսի վկայությամբ, մեկ կտրում է երակները, մեկ կապում, չշտապելով բաժանվել կյանքից:

Գայուս Տիտուս Պետրոնիուսի (… - մ.թ. 66 թ.) «Սատիրիկոնը» գրված է «մենիպպյան սատիրայի ձևով», այսինքն՝ արձակ և չափածո հատվածների հերթագայությամբ: «Սատիրիկոնը» երգիծական կենցաղային վեպ է, որտեղ ծաղրի է ենթարկվում սիրո վեհ ըմբռնումը: Պետրոնիուսի նպատակը ընթերցողին հետաքրքրելն էր սիրային արկածների չափազանց անկեղծ նկարագրություններով: Այս ծավալուն վեպից մեզ հասած հատվածները սկսվում են 14-րդ գլխից: Գլխավոր հերոսը՝ Էնկոլպիուսը, կիրթ երիտասարդ է, բայց դարձել է թափառաշրջիկ և հանցագործ: Նա տաճար է պղծել, թալանել է վիլլա, գործել է սպանություն, եղել է գլադիատոր: Ճակատագիրը նետել է նրան քաղաքից քաղաք, դժբախտությունից դժբախտություն: Համաձայն վիպական ավանդույթի՝ հերոսին պետք է հետապնդեր աստվածների զայրույթը, Էնկոլպիուսին նույնպես հետապնդում է սիրո մի աստվածություն, բայց ոչ Էրոսը կամ Ափրոդիտեն, այլ «ցածրակարգ» աստված Պրիապը: Ավանդական սիրող զույգին վեպում ներկայացնում են Էնկոլպիուսը և կանացի տղա Գիտոնը: Այս զույգին պարբերաբար միանում է որևէ երրորդ թափառաշրջիկ, որը խախտում է նրանց հարաբերությունների ներդաշնակությունը: Գլխավոր հերոսները ենթարկվում են տարբեր փորձությունների՝ փոթորիկ, նավի խորտակում, կեղծ ինքնասպանություն, բաժանումներ և հանդիպումներ: Վեպի հիմնական հետաքրքրությունը, սակայն, բազմաթիվ դրվագների նկարագրություններում է. իրար են հաջորդում խրախճանքների, խաղաորջերի, հրապարակային վեճերի տեսարանները: Հեղինակը ցածր խավի ներկայացուցիչների զարմանալի իմացություն է ցուցաբերում, նա շատ վառ է պատկերում կախարդներին, կավատներին, սիրային արկածներ որոնող կանանց, օժիտ փնտրողներին, պարազիտներին, գողերին, նավաստիներին և զինվորներին:

Առավել հայտնի դրվագը Տրիմալքիոնի խնջույքի տեսարանն է: Տանտերը՝ Տրիմալքիոնը (եռակի զզվելի), ազատարձակ է, նախկինում սիրիացի ստրուկ, պատանեկության տարիներին ծառայել է տերերի սիրային հաճույքներին, ազատություն է ստացել և շնորհիվ հաջող առևտրի հարստացել է: Իր համար պատրաստված տապանաքարի վրա նա գրել է տալիս. «Նա դուրս է եկել ցածր խավից, թողել է 30 միլիոն սեստերցի և երբեք չի լսել ոչ մի փիլիսոփայի»: Չնայած Տրիմալքիոնի դղյակի շքեղությանը և խնջույքի պերճությանը նրա ճառերը, տգիտությունը, սնահավատությունը, մեծամտությունը և հատկապես անճաշակությունը ապացուցում են ստրկական ծագումը: Տրիմալքիոնի հյուրերը նույնպես ազատարձակ ստրուկներ են՝ գռեհիկ, անճաշակ և ագահ:

Պետրոնիուսին բնորոշ են՝ նիհիլիզմը, հիասթափությունը, բացարձակ նատուրալիզմը, որոնք, սակայն, չեն արժեզրկում հռոմեական այս վեպի գաղարվեստական նշանակությունը:   

Տես նաև Պլավտուս Կյանքը և գործը և  Տերենցիուս Կյանքը և գործը