Ժյուլ Սյուպերվիել | Ծովածին աղջիկը

Որտեղի՞ց էր լույս ընկել այդ ալեծուփ փողոցը: Ի՞նչ նավաստիներ և ի՞նչ ճարտարապետների օգնությամբ էին այն կառուցել Ատլանտյանի հեռու հեռուներում, ջրի մակերեսին, վեց հազար մետրանոց անդունդի վրա: Այդ երկար փողոցը կարմիր աղյուսից շինված տներով՝ այնքան գունաթափ, որ ժանգի երանգ էին ստացել, թիթեղյա կամ կղմինդրե տանիքներով, անշուք ու անխորտակ կրպակներով այդ փողոցը ինչպե՞ս էին ստեղծել: Իսկ այդ նրբաքանդակ զանգակատո՞ւնը: Իսկ այս մե՞կը, որ ծովի ջրից էր միայն և պարզորոշ ակնարկում էր, թե ցանկապատված պարտեզ է՝ շշի բեկորներով զարդարուն, որոնց վրայից երբեմն մի ձուկ էր ցատկում:

Ինչպե՞ս էր այս ամենը մնում կանգուն ու ալիքների հարվածից չէր էլ երերում:

Իսկ տասներկուամյա այդ միայնակ երեխա՞ն, որ բոկոտիկները հագին վստահ քայլերով անցնում էր ջրաշեն փողոցով, ասես հաստատուն հողի վրա քայլելիս լիներ: Ինչպե՞ս էր պատահել…

Մենք կպատմենք այս մասին, որքան որ կարողանանք տեսնել ու հասկանալ: Իսկ ինչը որ առեղծված է մնալու, առեղծված կմնա՝ անկախ մեզանից:

Նավի մոտենալու պահին՝ անգամ մինչև այն կնշմարվեր հորիզոնում, երեխան խոր քուն էր մտնում, և քաղաքը ամբողջովին անհետանում էր ալիքների տակ: Ահա թե ինչու ոչ մի նավաստի նույնիսկ հեռադիտակի օգնությամբ երբեք չէր նկատել քաղաքը, ոչ էլ կասկածել, թե նման բան գոյություն ունի:

Երեխան կարծում էր, թե ողջ աշխարհում ինքը միակ աղջիկն է: Միայն թե գիտե՞ր արդյոք, որ աղջիկ է:

Նա այնքան էլ սիրուն չէր, որովհետև ատամները նոսր էին ու քիթն էլ շատ էր վեր ցցված, բայց մաշկը ճեփ-ճերմակ էր ու տեղ-տեղ ուներ քնքշավուն, ուզում եմ ասել, կարմրավուն բծեր: Եվ այս պստլիկ արարածը, որն աշխարհին նայում էր գորշ, փոքրիկ, բայց անչափ պայծառ աչքերով, ձեզ կստիպեր անակնկալ զարմանքից սարսռալ, ու դարերի միջից եկող այդ սարսուռը ձեր մարմնի միջով կթափանցեր մինչև հոգու խորքը:

Այս փոքրիկ քաղաքի մեն մի հատ փողոցում երեխան երբեմն աջ ու ձախ էր նայում, կարծես սպասելիս լիներ, թե ինչ-որ մեկը ձեռքով կամ գլխով թեթևակի կողջունի, մտերմաբար նշան կանի իրեն: Աղջիկն իր շուրջն էր նայում ակամա, դա թվացյալ մի սպասում էր, քանի որ ոչինչ և ոչ ոք չէր կարող գալ այս կորուսյալ, մշտապես սուզվելու ենթակա քաղաքը:

Ինչ միջոցներով էր ապրում: Ձկնորսությա՞մբ: Չենք կարծում: Խոհանոցի պահարանում գտնում էր ուտելիք և երկու-երեք օրը մեկ՝ նույնիսկ միս: Լինում էր նաև կարտոֆիլ, ուրիշ բանջարեղեն, ժամանակ առ ժամանակ՝ հավկիթ:

Պահարաններում պաշարը ինքնաբերաբար էր հայտնվում: Եվ երբ որևէ կճուճից մուրաբա էր ուտում, այն չէր պակասում, կարծես թե ամեն ինչ այդպես էր եղել ու այդպես էր լինելու առհավետ:

Առավոտները թղթի մեջ փաթաթված կես բոքոնը աղջկան սպասում էր հացի խանութի մարմարե վաճառասեղանին, որի հետևում նա երբեք մարդու չէր տեսել, չէր տեսել ոչ իսկ ձեռք կամ մատ, որ իր կողմը հրեր հացը:

Նա վաղ էր արթնանում, բարձրացնում կրպակների մետաղյա վարագույրները (մի տեղ ցուցանակին գրված էր. «Սրճարան», մի ուրիշ տեղ՝ «Դարբնոց» կամ «Նոր հացատուն», «Մանր-մունր ապրանք»), բացում էր բոլոր տների փեղկերը, խնամքով ամրացնում դրանց ծովից փչող քամու պատճառով և, նայած եղանակի, պատուհանները փակ էր պահում կամ չէր պահում: Մի քանի խոհանոցում կրակ էր վառում, որ երեք-չորս տանիքից ծուխ ելնի:

Մայրամուտից մեկ ժամ առաջ անշտապ փակում էր փեղկերը և իջեցնում թիթեղյա ալիքավոր վարագույրները:

Երեխան իր պարտականություններն էր կատարում ինչ-որ բնազդի, ինչ-որ հանապազօր ներշնչանքի մղումով, որը նրան թելադրում էր ամեն ինչի վրա աչք պահել: Լավ եղանակին պատուհանին գորգ էր գցում կամ լվացք փռում, կարծես ամեն գնով անհրաժեշտ լիներ քաղաքին մարդաբնակ տեսք տալ, հնարավորին չափ ճշմարտանման տեսք:

Եվ ողջ տարվա ընթացքում հոգ էր տանում, որ քաղաքապետարանի ճակատին ծածանվող դրոշին ոչինչ չպատահի:

Գիշերը մոմ էր վառում կամ լամպի լույսի տակ կար անում: Քաղաքի տներից շատերը նույնպես լուսավորված էին: Աղջիկն էր, որ քնքուշ ու ինքնաբուխ շարժումով միացնում էր էլեկտրականության կոճակները:

Մի անգամ դռներից մեկի մուրճիկին սև շղարշից ժապավեն կապեց: Նրան թվում էր, թե գեղեցիկ է:

Երկու օր այդպես մնաց, հետո աղջիկը քանդեց ժապավենը:

Մի ուրիշ անգամ խելքին փչեց թմբուկ զարկել՝ քաղաքի թմբուկը, իբր թե ինչ-որ լուր իմաց տալու համար: Ու խենթի պես ուզում էր գոռալ, որ ծովի մի ափից մյուսը իր ձայնը լսվի, բայց կոկորդը կծկվում էր, ու ոչ մի ձայն դուրս չէր գալիս: Այնպիսի ահավոր ճիգ արեց, որ դեմքն ու վիզը համարյա սևացան՝ ջրախեղդի պես: Հետո հարկ եղավ թմբուկը դնել սովորական տեղը՝ քաղաքապետարանի մեծ դահլիճի խորքում, ձախ անկյունում:

Աղջիկը զանգակատուն էր բարձրանում պտուտակաձև աստիճաններով, որ հազարավոր աներևույթ ոտքեր մաշել էին արդեն: Երեխայի կարծիքով հինգ հազար աստիճան ունեցող (իրականում իննսուներկու աստիճան կար) զանգակատնից երևում էր երկինքը, ինչքան որ կարող էր երևալ այդ դեղնած աղյուսների միջից: Եվ հետո անհրաժեշտ էր բռնակը պտտեցնելով հավասարակշռել ժամացույցի կշռաքարերը, որ ցերեկ-գիշեր ճիշտ ժամին խփեր:

Դամբարանը, խորանները, համր հրամաններ արձակող քարեղեն սրբերը, բոլոր այս փսփսացող աթոռները, որ կողք-կողքի շարված սպասում էին ամեն տարիքի մարդկանց, այս խորանները, որոնց ոսկին մաշվել էր և դեռ մաշվելու տեղ ուներ, այս ամենը ձգում ու վանում էր երեխային: Եվ աղջիկը ոտք չէր դնում աստծո տունը, այլ երբեմն միայն պարապ ժամերին կիսաբաց էր անում զարդակուռն դուռը, որ շունչը պահած փութանցիկ հայացք նետի ներսը:

Սենյակում մի ճամպրուկ ուներ, որտեղ ընտանեկան թղթեր էին պահված՝ Դակարի, Ռիո դե Ժանեյրոյի, Հոնգ-Կոնգի տեսարաններով բացիկներ Շառլ կամ Շ. Լիևենսի ստորագրությամբ՝ առաքված Ստեենվորդե (Հյուսիս) քաղաքը: Ծովածին աղջիկը ոչինչ չգիտեր այդ հեռավոր երկրների, կամ այդ Շառլի, կամ էլ Ստեենվորդե քաղաքի մասին:

Պահարանում կար նաև լուսանկարների ալբոմ: Լուսանկարներից մեկում պատկերված էր Օվկիանոսի աղջկան նման մեկ այլ աղջնակ, և երեխան հաճախ գորովանքով նայում էր պատկերին, որովհետև նրան թվում էր, թե ճիշտ ու իրականը հենց այդ պատկերն է, որ կա: Լուսանկարի աղջիկը ձեռքին գլորան էր բռնել: Աղջիկը քաղաքի բոլոր տներում փնտրել էր, որ դրանից մի հատ գտնի: Մի անգամ կարծել էր, թե գտել է. տակառի երկաթյա շրջանակ էր այդ: Բայց հազիվ էր սկսել ջրաշեն փողոցով գլորել շրջանակը, երբ այն անհետացել էր ծովի հեռուներում:

Մեկ այլ լուսանկարում աղջկան շրջապատել էին նավաստու զգեստով մի մարդ և տոնական շոր հագած ոսկրոտ մի կին: Երեխան, որ ոչ տղամարդ էր տեսել, ոչ էլ կին, երկար մտածել էր, թե ինչ ասել կուզեին այդ մարդիկ, մտածել էր նույնիսկ գիշերվա մթան մեջ, երբ պատահում է, մարդու ուղեղը կայծակի պես միանգամից լուսավորվում է:

Ամեն առավոտ գնում էր դպրոց՝ ձեռքին մի մեծ պայուսակ, որի մեջ տետրեր էին ու դասագրքեր. քերականություն, թվաբանություն, Ֆրանսիայի պատմություն, աշխարհագրություն:

Ուներ նաև բուսաբանության մի գիրք, որի հեղինակներն էին ակադեմիկոս, Սորբոնի համալսարանի դասախոս Գաստոն Բոնիեն և Գիտությունների ակադեմիայի դափնեկիր Ժորժ դը Լայենսը: Այս գիրքը պատմում էր ամենատարածված բուսատեսակների, ինչպես նաև օգտակար և վնասակար բույսերի մասին և ուներ ութ հարյուր իննսունութ նկար:

Առաջաբանում նա կարդում էր.

«Երբ լավ եղանակ է, շատ հեշտ է մեծ քանակությամբ դաշտային և անտառային բույսեր հավաքել»:

Հապա պատմությունը, աշխարհագրությունը, երկրները, ականավոր մարդիկ, լեռները, գետերն ու սահմանները՝ ինչպե՞ս կարող էր ընկալել այս ամենը մեկը, որի ունեցածը օվկիանոսի խորքերում կորած փոքրիկ քաղաքի ամայի մի փողոց էր միայն: Բայց նույնիսկ քարտեզներում պատկերված օվկիանոսում նա չէր կարողանում գտնել իր բնակավայրը, թեև մի օր, մի ակնթարթ միայն մտքով այդպիսի բան անցել էր: Սակայն վանել էր այդ միտքը՝ որպես արտառոց ու վտանգավոր:

Լինում էին պահեր, հլու-հնազանդ լսում էր, գրում, նորից լսում, նորից գրում, ասես անտեսանելի մի ուսուցչուհի ինչ-որ բան թելադրելիս լիներ: Հետո բացում էր քերականության դասագիրքը և շունչը պահած երկար հակված մնում 60 էջի CLXVIII վարժության վրա, որն իրեն շատ էր գրավում: Քերականությունն այստեղ, կարծես, լեզու էր առնում և իր խոսքն ուղղում ծովածին աղջկան.

-Արդյոք գոյություն ունե՞ք- արդյոք մտածո՞ւմ եք- արդյոք խոսո՞ւմ եք- արդյոք ուզո՞ւմ եք- արդյոք պե՞տք է դիմել- արդյոք կատարվո՞ւմ է- արդյոք մեղադրո՞ւմ են- արդյոք կարո՞ղ եք- արդյոք հանցավո՞ր եք- արդյոք բանն ա՞յդ է- արդյոք նվեր ստացե՞լ եք- և՝ արդյոք գանգատվո՞ւմ եք:

(Հարցականը դարձրեք հաստատական և խոնարհեք բոլոր դեմքերով):

Երբեմն աղջիկը անդիմադրելի ցանկություն էր ունենում ինչ-որ նախադասություններ գրել:

Ահա շատ-շատերից մի քանիսը միայն.

-Կիսենք սա, ուզո՞ւմ եք:

-Լավ լսեք ինձ: Նստեք, մի շարժվեք, աղաչում եմ ձեզ:

-Եթե լեռան գագաթի ձյունից գոնե մի քիչ ունենայի, օրն ավելի շուտ կանցներ:

-Շուրջս փրփուր է: Փրփուր, ի վերջո կդառնա՞ս արդյոք ավելի պինդ մի բան:

-Շուրջպարի բռնվելու համար պետք է առնվազն երեք հոգով լինել:

-Երկու անգլուխ ստվերներ էին, որ հեռանում էին փոշեծածկ ճանապարհով:

-Գիշեր-ցերեկ, ցերեկ-գիշեր, ամպեր ու թռչող ձկներ:

-Կարծես մի աղմուկ ականջիս հասավ, բայց դա ծովի աղմուկն էր:

Կամ էլ թե չէ նամակ էր գրում, որտեղ լուրեր էր հայտնում իր փոքրիկ քաղաքի և իր մասին: Նամակը ոչ մեկին չէր ուղղված, և վերջում ոչ մեկին չէր համբուրում, ծրարի վրա էլ անուն չկար:

Նամակը գրելուց հետո ծովն էր նետում, բայց ոչ թե դրանից ազատվելու համար, այլ որովհետև այդպես էլ պիտի լիներ: Գուցե աղջիկը հետևում էր նավաբեկյալների օրինակին, որոնք ալիքներին են հանձնում հուսալիք շշի մեջ պարփակված իրենց վերջին ուղերձը:

Ալեծուփ քաղաքի վրայով ժամանակը չէր անցնում: Աղջիկը միշտ մնում էր տասներկու տարեկան: Զուր էր դեռատի կուրծքն ուռեցնում իր սենյակի հայելապատ պահարանի առաջ: Մի օր էլ, քանի որ հոգնել էր ծամերից ու բաց ճակատից, որ իրեն այնքան նմանեցնում էին ալբոմում փակցված լուսանկարի աղջկան, զայրացավ իր ու իր դիմանկարի վրա և կատաղի մի շարժումով մազերն արձակեց ուսերին՝ այն հույսով, թե դրանից կսկսի մեծանալ: Եվ գուցե իրեն շրջապատող ծովն էլ կփոխվի, և ջրի միջից դուրս կգան փրփրադեզ մորուքներով մեծ այծեր ու մոտ կգան, որ տեսնեն:

Բայց օվկիանոսը մնում էր ամայի, և աղջկան այցի էին գալիս վայր ընկնող աստղերը միայն:

Մի ուրիշ օր ճակատագիրը կարծես կորցրեց զգոնությունը, կարծես նրա համառության պատնեշը ճաք տվեց: Մի իսկական փոքրիկ բեռնանավ՝ ծխացող ծխնելույզով ու բուլդոգի պես հաստ մռութով երևաց, որ գնա ավելի հեռուները, թեև տարածը մի մեծ բեռ չէր (արևի տակ պսպղում էր նավի կարմիր ներկված ծփագծի սիրուն ժապավենը): Բեռնանավը հատեց քաղաքի ջրաշեն փողոցը, բայց տները ալիքներին կուլ չգնացին, ոչ էլ աղջիկը քուն մտավ:

Ճիշտ և ճիշտ կեսօր էր: Բեռնանավի շչակը սուլեց, բայց այդ սուլոցը չխառնվեց զանգակատան զարկերին: Յուրաքանչյուրը մնաց անջատ:

Աղջիկը առաջին անգամ էր լսում մարդկանցից հասած աղմուկ: Նա վազեց դեպի պատուհանը և ամբողջ ուժով բղավեց.

«Օգնեցե˜ք»:

Եվ աշակերտուհու իր գոգնոցը նետեց նավի կողմը:

Ղեկի նավաստին նույնիսկ գլուխը չշրջեց: Հետո մի ուրիշ նավաստի, բերանից ծխի քուլաներ արձակելով, հանդարտ անցավ կամրջակով, ասես, ոչինչ չէր պատահել: Մյուսները շարունակում էին իրենց սպիտակեղենը լվանալ, մինչդեռ նավաքթի երկու կողմից դելֆիններ էին դուրս պրծնում, որպեսզի ճամփա տան աճապարող բեռնանավին:

Աղջիկը հապշտապ փողոց իջավ, փռվեց նավի թողած հետքին և այնքան երկար փարվեց ջրի մեջ բացված ակոսին, որ երբ ոտքի ելավ, ծովն այլևս ոչ մի հուշ չէր կրում ու ստացել էր իր նախկին՝ կուսական տեսքը: Տուն դառնալով՝ երեխան ապշեց, որ բղավել էր. «Օգնեցեք»: Այդժամ միայն հասկացավ այդ բառի խորունկ իմաստը: Եվ այդ իմաստը ահաբեկեց նրան: Մի՞թե մարդիկ չէին լսում իր աղաղակը: Մի՞թե նրանք՝ այդ նավաստիները, խուլ էին ու կույր: Մի՞թե ավելի դաժան էին, քան ծովի խորխորատները:

Այդ պահին ահա վրա հասավ մի ալիք, որ շարունակ մնացել էր քաղաքից փոքր-ինչ հեռու ու ակնհայտորեն դարան մտել: Հսկայական մի ալիք էր դա, որ մյուսների համեմատ շատ ավելի լայն էր տարածվում շուրջբոլորը: Կատարին փրփուրից գոյացած երկու աչք ուներ՝ հար և նման իսկական աչքերի: Երևում էր, որ ալիքը շատ բան է հասկանում ու շատ բանի էլ համամիտ չէ: Թեև օրվա ընթացքում հարյուրավոր անգամներ հավաքվում էր ու փլվում, բայց երբեք չէր մոռանում նույն տեղում՝ կատարի վրա ունենալ այդ երկու խորատես աչքերը: Երբեմն, երբ ինչ-որ բան գրավում էր նրա ուշադրությունը, մոտ մի րոպե ծառս էր լինում ու անքթիթ նայում՝ մոռանալով, որ ալիք է և յոթ վայրկյանը մեկ պիտի փլվի ու նորից գոյանա:

Վաղուց ի վեր ալիքն ուզում էր աղջկա համար մի բան անել, բայց չգիտեր՝ ինչ: Ու երբ տեսավ բեռնանավի հեռանալը, հասկացավ, թե ինչ անձկություն է պատել մենակ մնացածին: Այլևս չկարողանալով իրեն զսպել, առանց մի բառ ասելու աղջկան ասես ափի մեջ առավ ու տարավ մի կողմ:

Հետո ծունկ չոքեց նրա առաջ ալիքներին հատուկ խորին ակնածանքով, իր ծոցն առավ ու գրկի մեջ պինդ սեղմեց աղջկան՝ ձգտելով մահվան համագործակցությամբ առնել նրա հոգին: Եվ աղջիկն էլ փորձում էր չշնչել, որ օգնի ալիքին իրականացնելու այդ ծանրախորհուրդ մտադրությունը:

Բայց ալիքը չհասավ նպատակին ու աղջկան օդ շպրտեց՝ այնքան բարձր, որ ծովային ծիծեռնակի չափ դարձավ, հետո նորից ընկավ, հետո նորից ալիքը գնդակի պես բռնեց աղջկան, ու սա նորից թավալվեց ջայլամի ձևի պես մեծ փրփուրի փաթիլների վրա:

Ի վերջո, տեսնելով, որ այս ամենը զուր է, որ իրեն չի հաջողվելու աղջկան հանձնել մահվան գիրկը, ալիքը երեխային տուն դարձրեց՝ արցունքախառն հսկայաշշուկ աղերսը շուրթերին:

Եվ աղջիկը, որ նույնիսկ չէր էլ քերծվել, ստիպված եղավ շարունակել անհուսորեն բացել ու փակել փեղկերը և իսկույն ևեթ անհետանալ ծովի խորքերում, հենց որ հորիզոնին որևէ կայմ երևար:

Նավաստիներ, որ արմունկներդ նավակողին հենած անրջում եք ծովի հեռուներում, զգուշացեք մութ գիշերով երկար ժամանակ սիրելի դեմք մտաբերելուց: Այլապես կարող եք, հատկապես, ամայի վայրերում ծնունդ տալ մարդկային բոլոր զգացմունքներով օժտված մի էակի, որն ի վիճակի չէ ոչ ապրել, ոչ մեռնել, ոչ սիրել, բայց ի վիճակի է տառապել, կարծես իրոք ապրում է ու սիրում, ու միշտ գտնվել մահվան եզրին, ծովի մենության մեջ դժբախտ մի արարածի, ինչպիսին Օվկիանոսի աղջիկն էր՝ ծնված ստեենվորդցի Շառլ Լիևենսի՝ «Խիզախ» քառակայմ առագաստանավի նավաստու ուղեղում, որը կորցրել էր իր տասներկուամյա աղջկան և մի գիշեր ճանապարհորդություններից մեկի ժամանակ հյուսիսային լայնության 55 աստիճանում և արևմտյան երկարության 35 աստիճանում երկար, շատ երկար էր մտածել նրա մասին, մտածել էր ահարկու ուժով՝ ի մեծ դժբախտություն այդ աղջկա:

Թարգմանությունը՝ Վահրամ Աբաջյան