Տասը տարի շարունակ մայր Լեժեն կրկնում էր ամուսնուն.
-Հայր Լեժե, գյուղում հիմա ամենածերը դու ես, այն աշխարհը գնալու հերթը քոնն է:
Եվ ամեն անգամ ծխամորճի մոխիրը կասկարայի դեմ թափ տալով՝ հայր Լեժեն պատասխանում էր.
-Դա շատ արդարացի կլիներ, տիկի՛նս, ես իմ ժամանակն ապրել եմ: Ես կգնամ այն աշխարհը և բլրալանջին կսպասեմ քեզ:
Բլրալանջին գերեզմանատունն էր, որի ճանապարհը սկսվում էր նրանց տան անկյունից: Թաղման թափորները, պարտադիր կերպով, անցնում էին նրանց դռան առջևով:
Վաղուց արդեն հայր Լեժեն հաղթահարել էր մահվան միջին տարիքը: Նա գյուղում միակն էր, որը Կատրեմար տանող ճանապարհի խաչելությունը տեսել էր առանց նրան հովանի դարձած հոնի ծառի: Եթե, իհարկե, դա հոր պատմածը չէր: Բայց Անատոլ Լեժեի հիշողությունն այնքան ծեր էր, որ նրա և հոր հուշերը երբեմն իրար էին խառնվում: Մի բան միայն հաստատ գիտեր, որ մանուկ հասակում ինքը հոն էր քաղել այդ ծառից: Մինչդեռ ոչ ոք այլևս չգիտեր, թե քանի տարի էր, որ ծառը դադարել էր պտուղ տալ:
Հայր Լեժեն ողջ կյանքն աշխատել էր միևնույն ագարակում՝ սկզբում եղել էր կրտսեր ծառա, ապա ավագ ծառա և, վերջապես, առաջին ծառա: Նա տերերի երեք սերունդ էր տեսել և այն ժամանակ էր միայն ծառայությունը թողել, երբ հողերին սկսել էր տիրություն անել ուրիշ ընտանիք:
Հիմա նա այլևս բոլորովին չէր կարողանում շարժվել և ոչինչ չէր տեսնում: Արդեն տասը տարի էր, ինչ կինն էր նրա շորերը հագցնում և հանում, շաբաթը երկու անգամ սափրում և ձեռքից բռնած ուղեկցում, երբ նա թեկուզ մի քայլ անելու կարիք էր ունենում:
Նա իր օրերն անց էր կացնում կացարանի միակ սենյակում, ձեռքերը ծնկներին ծղոտե աթոռին նստած, կրակի մի անկյունում, որը ամառ-ձմեռ վառվում էր:
Հուլիսյան այդ օրը մայր Լեժեն պարտեզում քաղհան էր անում: Հանկարծ նրա աչքերի առջև սկսեցին սև թռչուններ թռչկոտել, ականջները դժդժացին, և վայր չընկնելու համար ստիպված հենվեց փոցխի բռնակին:
«Հավանաբար շոգից է», մտածեց նա:
Մի քանի րոպե նստեց ստվերի տակ:
Բայց սև թռչունները շարունակում էին ճախրել: Նրա շունչը կտրվում էր: Մայր Լեժեն տուն մտավ: Նա ուզում էր արթուկել հայր Լեժեի վերնաշապիկը, բայց հենց որ ծալքերը հարթեց, սենյակն սկսեց պտտվել շուրջը:
-Ասա տեսնեմ, տիկի՛նս, այսօր սափրվելուս օրը չէ՞, - ասաց հայր Լեժեն:
-Երեկոյան կսափրե՛մ, ես ինձ վատ եմ զգում:
Նա շնչահեղձ էր լինում: Նրան թվում էր, թե կոկորդը ուր որ է կպայթի:
Կեսօրից քիչ անց, հարևանուհիներից մեկը, անհանգստացած նրա մորեգույն դեմքից, գնաց բժշկին կանչելու:
Բժիշկը մայր Լեժեին գտավ աթոռակի վրա ընկած և անկարող, նույնիսկ, սեղմիրանն արձակելու:
-Ես երբեք հիվանդ չեմ եղել, ես երբեք հիվանդ չեմ եղել, բան չկա…-շշնջում էր նա:
Բժիշկը փորձեց արյուն բաց թողնել: Բայց արյունը մակարդվում էր, այն սև էր և չէր հոսում:
-Մայր Լեժե, ես երբեք ճշմարտությունը չեմ թաքցնում, - ասաց բժիշկը: -Եթե ինչ-որ ցանկություն ունեք, սպասելու հարկ չկա:
Մայր Լեժեն չհասկացավ բժշկի խոսքերը: Չուզենալով, որ ազգականները իրեն կշտամբեն՝ «Նոտարին չէինք կանչել, քահանային չէինք կանչել…», բժիշկը մեղմորեն ավելացրեց.
-Խեղճ մայր Լեժե, դուք մեռնելու եք:
Երբ հայր Լեժեն լսեց բժշկի խոսքերը, դադարեց մտածել իր չսափրած մորուքի մասին, և նրա անճոռնի ձեռքերն սկսեցին դողդողալ:
Նա գեղեցկուհի Մարիին կնության էր առել այն ժամանակ, երբ արդեն ավագ ծառա էր: Կինը տասնվեց տարով փոքր էր իրենից, և նրանց ամուսնությունը շատ բամբասանքների առիթ էր տվել:
Օրըստօրե իր կողքին տեսել էր Մարիի ծերանալը, բայց ինքն, իհարկե, նրանից առաջ էր ընկել: Իսկ երբ վերջին տարիներին Մարի Լեժեի դեմքը ծածկվեց կարմիր կապտերակներով, երբ նրա գանգամաշկն սկսեց երևալ ցանցառ մազափնջերի արանքից, և երբ նա, ինչպես ինքն էր ասում, «փորի մեջ ջրգողություն» ստացավ, Անատոլ Լեժեն արդեն կույր էր:
Եվ քանի որ հեռավոր հիշողություններն ավելի իրական էին, ծերացող Մարիի պատկերը ջնջվեց, ու երբ հայր Լեժեն մտածում էր կնոջ մասին, նրա մտապատկերում հառնում էր քսանամյա աղջկա դեմքը: Ահա թե ինչու միանգամից չհասկացավ, թե աստված ինչպես է այդպիսի գեղեցիկ աղջկա հոգին առնում: Նրան մեծ ջանքեր հարկավոր եղան վերհիշելու համար, որ նա…, որ նա իննսուներեքից հանած տասնվեց տարեկան է…Նրան չհաջողվեց ճիշտ թիվը հաշվել: Շուտով ձեռքերը դադարեցին դողալ, որովհետև նիրհի մեջ ընկավ ու մոռացավ, որ իր գեղեցկուհի Մարին վախճանվում է:
Պառավ Մարին պառկած էր. շրթունքները կապտել էին, հսկայական փորը վեր էր բարձրացրել վերմակը: Նա մրուրապատ մշուշի միջով տեսավ մոտեցող քահանային, որին հետևում էր ձեռքին զանգակ բռնած երգչախմբի երեխաներից մեկը: Ինչպես որ բժիշկը չկարողացավ մայր Լեժեից արյուն քաշել, այնպես էլ քահանան չկարողացավ գոնե մի խոսք քաշել: Քանի դեռ քահանան հարցեր էր տալիս, նա բերանը կիսաբաց խռխռացնում էր: Նա անորոշ փսփսոցներ էր լսում. սև անձրև էր թափվում հոգևորականի դեմքի և երեխայի ժամաշապկի վրա:
Երեկոյան Մարի Լեժեն դադարեց խռխռացնել: Նրան թվաց, թե ուժերը վերադառնում են և իրեն ուղղված ցածր ձայն լսեց.
-Մայր Լեժե, դուք մեռնելու եք…
Նա այլևս չգիտեր, թե ում էր պատկանում, և թե երբ էր լսել այդ ձայնը: Բայց նրա սիրտը ճմլվեց, և վերևից կրկին սկսեց մուր թափվել: Նա կանչեց.
-Հայր Լեժե՛… Հայր Լեժե՛:
Հայր Լեժեն երկար ժամանակ զարմացել էր, որ Մարին չի գալիս իր շորերը հանելու: Իսկ հետո քնել էր, ծխամորճը մատների արանքում պահած:
Կնոջ ճիչերը կիսով չափ արթնացրին նրան:
Մարի Լեժեն զառանցում էր: Նա բլրալանջ բարձրանալու ճանապարհին էր: Նա պառկած էր բարձրանում, թեև քայլում էր: Մի մեծ սև թռչուն կտցահարում էր նրա կուրծքը, և այդ թռչունը սատանայի սարսափելի տեսք ուներ՝ թութակի քթով, և այդ քիթը ծիծաղում էր: Մայր Լեժեն զգում էր, թե ինչպես է ինքը մեծանում, մեծանում… և անձրև էր գալիս…
Նա կանգ առավ Կատրեմարի խաչելության հոնի ծառի առջև, որը մեծ կեռման էր տալիս գերեզմանատուն գնալու ճանապարհին: Այստեղ թռչունն ավելի թույլ էր կտցահարում, և մայր Լեժեի ոտքերը սկսեցին փոքրանալ ու նրանից շատ առաջ անցան:
-Ամպրոպը կոտրել է հոնի ծառի ճյուղը, - ասաց մայր Լեժեն:
-Նա նման է երկուսիս, տիկի՛նս, նա ծերանում է, բայց այնուամենայնիվ, դեռ կանգուն է:
Ամուսնու ձայնը մայր Լեժեին ստիպեց բլրալանջից իջնել իր մահճակալի վրա: Բաց մնացած պատուհանից նա տեսնում էր հուլիսյան գիշերը. լուսնի լույսը լուսավորում էր բուխարու անկյունում իր աթոռի վրա ուղիղ նստած հայր Լեժեի կիսադեմը, սպիտակ ցցուն բեղերի մի մասը:
Սև թռչունը կրկին սկսեց կտցահարել: Նա հովիվ Ֆերդինանդի այլանդակ դեմքն ուներ: Հենց դա էլ նրան ցավ էր պատճառում: Հովիվ Ֆերդինանդը նրան ամենուրեք հետևում էր: Նույնիսկ լվացքատանը, մեկ էլ տեսար, թիկունքում էր հայտնվում: Նրա մի աչքը փակ էր, և սատանայի պես էր քրքջում: Այն օրը, երբ ուզեցել էր ամայի ճանապարհի վրա իրեն գետնին գլորել, ինքն այդ մասին պատմել էր Անատոլին: Հովիվ Ֆերդինանդը հաղթանդամ էր և ուժեղ, բայց Անատոլն ավելի ուժեղ էր ու շատ ավելի գեղեցիկ: Մարին նրան երբեք չէր դավաճանել: Անատոլը ագարակի բակում բարձրացրել էր առաջին ծառայի իր շառաչուն մտրակը: Ֆերդինանդը գնալով ծերանում էր, և զանգերն սկսում էին ղողանջել:
«Ո՞ւմ համար է հնչում մահազանգը, - հարցրել էր հայր Լեժեն, - հա, դա հովիվ Ֆերդինանդի համար է…»:
Հայր Լեժեն այլևս քեն չէր պահում Ֆերդինանդի դեմ: Մայր Լեժեն նրան ուղեկցել էր եկեղեցի՝ Ֆերդինանդի թաղմանը մասնակցելու:
-Հայր Լեժե, գյուղում հիմա ամենածերը դու ես: Այն աշխարհը գնալու հերթը քոնն է:
Ցուրտ էր: Հայր Լեժեին թվաց, թե լույսը բացվել է, թեև չհասկացավ, թե ինչպես է, որ արդեն հագնված է: Եվ ինչպես ամեն առավոտ, նա շալվարի գրպանից հանեց խոզի կաշվից պատրաստված փոքրիկ ծխախոտատուփը և դանդաղորեն սկսեց ծխամորճը լցնել:
Հետո պատասխանեց՝ ևս մի անգամ.
-Դա շատ արդարաց կլիներ, ես իմ ժամանակն ապրել եմ: Ես այն աշխարհը կգնամ և բլրալանջին քեզ կսպասեմ:
Հեռվից լսվեցին եկեղեցու զանգերի ղողանջները: Մայր Լեժեն չէր լսում, որովհետև նրա ականջների մեջ արդեն բազմաթիվ զանգեր էին ղողանջում: Հայր Լեժեն, սովորության համաձայն, ցածրաձայն զանգերն էր հաշվում…Երեք, չորս… Նա յոթերորդի վրա կանգ առավ: Եկեղեցու զանգերը շարունակվեցին մինչև տասնմեկը: Այդ ժամանակ հայր Լեժեն անհանգստացավ: Անհնար էր, որ առավոտյան ժամը տասնմեկին այդքան ցուրտ լիներ: Իսկ ինչպե՞ս էր պատահել, որ ինքը գիշերն այդքան շուտ էր արթնացել:
Մայր Լեժեն նրան ձայն տվեց.
-Անատո՛լ, Անատո՛լ…
Կինը միայն ամուսնության առաջին տարիներին էր այդպես կանչում: Նա հանկարծ մտաբերեց, որ ամբողջ կյանքն արդեն անցել է: Մի անսահման տխրություն համակեց նրան, և ձեռքերն այնպես սկսեցին դողդողալ, որ հազիվ էր կարողանում ծխամորճը պահել:
Այդ ժամանակ մայր Լեժեն արդեն հասել էր բլրալանջին, որպեսզի ննջի իր հայր Լեժեի կողքին: Բայց մուտքի մոտ նրան սպասողը հովիվ Ֆերդինանդն էր:
-Անատո˜լ…
Մայր Լեժեն ուզում էր փախչել, բայց ոտքերը ծանրացել էին: Զուր էր ջանում ամբողջ մարմնով առաջ նետվել, ոտքերն այնպես էին գետնի մեջ խրվել, ինչպես կեռնեխը՝ խեժի մեջ, Ֆերդինանդը մոտենում էր՝ շրթունքներին չարամիտ ծիծաղ, մազմզոտ ռունգերը լայն բացած: Ֆերդինանդի ձեռքը մեծանում էր, դառնում ահռելի, և դրանից մայր Լեժեի կուրծքը սեղմվում էր…Վերջապես նրա ոտքերը թեթևացավ, ու նա սկսեց սրտատրոփ փախչել: Նա լսում էր իրեն հետապնդող փայտյա ոտնամանների ձայնը: Մայր Լեժեն շրջվեց և լուսնի լույսի տակ տեսավ դեպի իրենց տուն վազող հովվին:
-Անատոլ, լուսամուտը փակի՛ր, - բղավեց նա:
-Մրսո՞ւմ ես, տիկի˜նս, - ասաց հայր Լեժեն, - դու հո լավ գիտես, որ բան չեմ տեսնում, ինձ ուղեկցող է պետք:
Նրա վիշտը գնալով ծանրանում էր: Մի՞թե այդքան մոտ է Մարիի վերջը, որ մոռացել է իր կույր լինելու մասին:
Բայց ինչ-որ բան պետք է անել նրա համար: Հայր Լեժեն ծխամորճը թափ տվեց և, գրպանը դնելով, աթոռից վեր կացավ: Հետո այդպես մնաց՝ չհամարձակվելով առաջ գնալ:
Կանգնած ամուսնուն նկատելով, մայր Լեժեն ցնցվեց: Նրա տենդին խառնվեց զայրույթը: Լեժեն խաբել էր: Նա իրեն չէր սպասում բլրալանջին: «Մայր Լեժե, դուք մեռնելու եք…»: Ինքը մեռնում էր, իսկ ամուսինը այդտեղ էր մնալու: Եթե հերթը զիջած լիներ գյուղի բոլոր մյուս ծերերին, Մարին երջանիկ ու հպարտ կլիներ: Բայց իր նկատմամբ հայր Լեժեն այդպես չպետք է վարվեր: Չէ՞ որ երդվել էր, որ իրեն երբեք չի լքելու:
Նա ուզում էր, որ Անատոլը առաջինը բարձրանար: Հակառակ դեպքում սև թռչունն ու Ֆերդինանդը այնտեղ իրեն հանգիստ չէին թողնի: Ախ, եթե կարողանար ուսերին բոթելով առաջ մղել նրան:
-Քայլի՛ր, - ասաց նա, - ես քեզ ուղղություն կտամ:
Հայր Լեժեն ենթարկվեց: Ձեռքերն առաջ պարզած, ոտքերը քստքստացնելով, ծանր մարմինը լուսնի լույսի տակ կռացրած՝ նա անցավ սենյակի միջով՝ հոգու մեջ անթափանց խավար:
-Առջևում ոչինչ չկա՞, - հարցրեց նա:
-Ոչինչ, ուղիղ գնա առաջ:
Անատոլի ձեռքերը խոչընդոտի հանդիպեցին:
-Տիկինս, ես սեղանի մոտ եմ:
-Թեքվի՛ր ձախ…այդպես…շարունակի՛ր…իմ սիրելի հայր Լեժե:
Մեռնողն իր մահճակալից հետևում էր ծերունու յուրաքանչյուր շարժումին: Նա իր վերջին ճիգերը վատնում էր դրա վրա: Իսկ սև թռչունը կտցահարում էր, կտցահարում…
Հայր Լեժեն կանգնել ու դատարկությունն էր շոշափում:
-Դեռ շա՞տ հեռու եմ:
Կիսաբաց լուսամուտը կես քայլի վրա էր:
-Անվախ առաջ գնա:
Ծերունու ձեռքերը երկու կողմից անցան ապակու կողքով, իսկ գլուխը խփվեց փայտե ծանր փեղկին: Հարվածից շշմած՝ նա մի քանի րոպե տեղում անշարժացավ: Չէր կարողանում մտաբերել, թե ինչու էր այդտեղ կանգնել:
-Իսկ հիմա ո՞ւր պետք է գնամ:
-Բլրալա՛նջ, - պատասխանեց մայր Լեժեն:
Հայր Լեժեն խենթի պես կատաղեց: Նա ուզեց իր տեղը գնալ և ազդրը խփեց սեղանի ծայրին: Երկար խարխափեց և պատերին հենվելով, կահկարասին շոշափելով, վերջապես գտավ իր բուխարիկը, հետո աթոռը և ուժասպառ նստեց:
Միայն ժամացույցի ճոճանակն էր լցնում լռությունը:
Հայր Լեժեն այժմ գիտեր, որ կինն այլևս երբեք իրեն ձեռքից բռնած չի ուղեկցի: Գիտեր նաև, որ Մարիի ամենաչքնաղ պատկերները՝ Մարին ճանապարհի վրա, աշնան մի երեկո, երբ իրենք մրցում էին, թե ով ավելի շուտ կհասնի, ու երբ առաջին անգամ համբուրեց նրան, Մարին հարսանիքի օրը՝ դեմքին քող, Մարին հունձ անելիս, հղիության սկզբում, երբ դեռ ոչինչ չէր երևում, գիտեր, ուրեմն, որ այս պատկերներն այլևս իրենը չէին լինելու և կորչելու էին հավիտենական քնի մեջ:
«Մայր Լեժե…»: Արդյո՞ք քնել էր, թե՞ գիտակցությունն էր կորցրել… Մայր Լեժեին թվացել էր, թե լճի հատակից է հետ եկել: «Այո, բժիշկ, ես գիտեմ, բայց ո՞վ պետք է սափրի իմ հայր Լեժեի մորուքը, նա թույլ չի տա, որ ուրիշ ձեռք դիպչի իր երեսին: Ով՞ պետք է նրա համար ուտելիք պատրաստի…»:
Վառ կարմիր կտորից կարած վերմակը, որի վրա լուսնի լույսն էր խաղում, կլորացել էր, ինչպես այն ժամանակ, երբ նա հղի էր:
-Անատո՛լ, կարս ինձ տուր:
Ասաց ու հիշեց, որ Անատոլը չի պատասխանի: Նա բախվել էր պատուհանին ու տապալվել: Նրա տարիքում հնարավոր չէ այդպիսի հարվածին դիմանալ…
Բայց ահա Անատոլը կանգնեց իր առջև ու ասաց.
-Որտե՞ղ է կարդ: Ինձ ուղղություն տուր: Գիտես, որ ոչինչ չեմ տեսնում:
Իսկ բլրալա՞նջը: Մի՞թե ծերուկը մոռացել է: Հաց ուտելիս առաջինը նրան էր մատուցում, եկեղեցի գնալիս առաջինը նա էր ներս մտնում: Միշտ և ամենուրեք ինքը միայն հետևել է ամուսնուն, և դա էլ հերիք է եղել, որ երջանիկ զգա իրեն: Եվ պետք է հասներ այն բանին, որ առաջինը նա մեռներ:
-Գնա՛, առջևումդ ոչինչ չկա:
Հայր Լեժեն մի աթոռ շրջեց և սրունքների վրա սուր ցավ զգաց:
Եկեղեցում կեսգիշերվա զանգերն էին ղողանջում: Հայր Լեժեն կանգ առավ, որ հաշվի:
-Բայց չէ՞ որ դու ինձ չես կարող ուղղություն ցույց տալ և ոչինչ չես կարող տեսնել, արդեն մութ գիշեր է,- ասաց նա:
-Ոչ, ես տեսնում եմ, լուսինը բավականին լույս է արձակում: Ահա, հասնում ես… զգո՞ւմ ես: Դա պահարանն է, բաց արա դուռը: Ամենաներքևում…դեպի ձախ…
Ծերուկը, կտրուկ շարժումներ անելով, դանդաղ կռացավ:
«Ճիշտ է ասում, տեսնում է», մտածեց նա՝ մատների տակ շոշափելով կարի զամբյուղը: Նա էլ ավելի մեծ տքնանքով շտկվեց:
-Պատից բռնի՛ր ու քայլի՛ր…ավելի վստա՛հ:
Հայր Լեժեն զգում էր, որ դեպի մահճակալը չի գնում: Սակայն առաջ գնաց: Նա երկու ձեռքով զամբյուղն էր բռնել: Բավականին մոտիկից լսեց ժամացույցի ճոճանակի ձայնը: Նա ժամացույցի շուրջն էր պտտվում: Նրան թվաց, թե արդեն անցել է ժամացույցի մոտից, երբ ուժգնորեն բախվեց նրան:
Երկարավուն հին ժամացույցը ճոճվեց իր փտած ու խախուտ ոտքերի վրա: Դրանցից մեկն, ըստ երևույթին, տեղի տվեց, քանի որ հայր Լեժեն զգաց, թե ծանր արկղը ինչպես թեքվեց ու ճմլեց իր ուսը: Նա վայր գցեց զամբյուղը և կռվի մեջ մտավ ժամացույցի հետ: Եվ ահա, ժամացույցի զանգը, որ երկար տարիներ լռել էր, սկսեց աշխատել. ատամնանիվների խելահեղ աղմուկի տակ ծանրաքայլ ողջ արագությամբ ցած իջավ, և զանգն իրար հետևից սկսեց հնչեցնել օրվա բոլոր ժամերը:
Հայր Լեժեն տեղի էր տալիս՝ ընկրկելով ոչ միայն հոգնության, այլև խելահեղ զարկերի առաջ: Գլուխը ցավում էր, ճակատը, կարծես, այրվում: Հետո ինչ, ջարդվում է թող ջարդվի, ուր ուզում է թող ընկնի այդ ժամացույցը: Նա էլ է սպառել իր ծառայության ժամկետը:
Ժամացույցը մնաց այնպես, ինչպես որ կար՝ փտած ոտքի վրա թեքված, բայց ոչ այնքան շատ, որքան կույրն էր կարծում: Հայր Լեժեն հազիվ էր ոտքի վրա մնում: Որքան առաջ էր շարժվում, այնքան պատի ծեփը նրա մատների տակ պլոկվում և թափվում էր: Հետո նյութը փոխվեց, նա ձեռքերի տակ ճանաչեց դռան փայտը: Նա շրջանցել էր սենյակը և վերադառնում էր հարազատ բուխարիկի մոտ…
Մայր Լեժեին թվում էր, թե մահճակալն իր տակ ճոճվում է և երբեմն, նույնիսկ, շրջվում: Այդ ժամանակ շնչահեղձ էր լինում: Հետո մահճակալն իր ճիշտ դիրքն էր ընդունում, մայր Լեժեն մի պահ շունչ էր առնում և կողքին նշմարում աղոտ կերպով փայլող փոստային օրացույցի գունավոր ստվարաթուղթը, որը շիմշատի ճյուղի հետ միասին նույն մեխից էր կախված:
-Էհ, հայր Լեժե, գիտես, որ երեկ մեր ոսկե հարսանիքն էր:
Ոչ, այն բոլորովին էլ երեկ չէր, այլ ութ տարի առաջ: Բայց հայր Լեժեի միտքն այնպես էր միահյուսվել կնոջ հուշերին, որ նա պատասխանեց ճիշտ այնպես, ինչպես ութ տարի առաջ.
-Ավելի լավ է աննկատ անցնի, տիկինս, թե չէ պուճուրի մահից հետո՝ էլ ի՞նչ հարսանիք, ի՞նչ բան…
Պուճուրը…Մայր Լեժեն նպարավաճառի մոտ էր, երբ փոստատարը՝ մայր Ժոլին, նրան հանձնեց հեռագիրը…Խենթանալ կարելի է. ամբողջ պատերազմի ընթացքում տղան թոքերի բորբոքումից բացի ուրիշ ոչինչ չէր ունեցել: Եվ այս բոլորից հետո ճզմվել շինարարական գերանների տակ քառասունինը տարեկան հասակում և այն էլ տնից հեռու…
Մայր Լեժեն տնքում էր տղայի կուրծքը ճզմած յուրաքանչյուր գերանի ծանրությունից: Աշխարհում, իրոք որ, արդարություն չկա, Տեր Աստված, իրոք որ, խիղճ չունի: Եվ ինչ գին էին պահանջում փակ վագոնի համար: Եվ ինչո՞ւ փակ վագոն, չէ որ տղան առողջ էր: Աղքատներն իրենց չեն կարող թույլ տալ վճարել նման բաների համար: Եվ ուրեմն, նա բլրալանջում չէր լինելու: Հարկ էր համակերպվել:
-Իմ սիրելի հայր Լեժե, տուր ինձ պուճուրի վկայականը:
Մայր Լեժեն իր սև մետաքսե քողը դրել էր պահարանը: Նա շուտով դրա կարիքը նորից էր ունենալու, երբ ավագ սարկավագների պես հագնված Գթության վեց եղբայրները հայր Լեժեին ուսերի վրա դրած բլրալանջ բարձրացնեին:
-Ուզածդ ի՞նչ է, տիկինս, սգաշորդ, թե՞ վկայականը:
-Վկայականը: Դու հո գիտես, բուխարիկի եզրին է, քո գլխավերևում. մի վախեցիր, գլուխդ բարձրացրու:
Այդ մեկը չէ, հայր Լեժեն տեղից երբեք չէր շարժվի: Որովհետև նա լավ էր ճանաչում իր բուխարիկը, դա իր անկյունն էր, միայն իրեն էր պատկանում: Նա լավ էր ճանաչում բուխարու յուրաքանչյուր խորդուբորդը, բուխարու ծածկը անմիջապես իր գլխավերևում էր գտնվում:
Ինչո՞ւ էր կինը ցանկանում, որ ինքը վեր կենա տեղից: «Խելքին մոտ բան չի ասում»: Բախվել էր պատուհանին, բախվել էր աստիճանին, բախվել էր ժամացույցին… «Ի՞նչ է, էլ չի տեսնում, թե դիտմամբ է ասում», ինքն իրեն հարց էր տալիս հայր Լեժեն՝ զգուշությամբ վեր կենալով:
Նրա մատները բուխարու ցցուն ծածկի վրա շոշափեցին բարակ և փայլը կորցրած շրջանակը, որի մեջ առնված էր իրենց տղայի տարրական դպրոցի ավարտական վկայականը: Նա հիշեց, որ այդ շրջանակը իրենց որդին էր պատրաստել: Մի անկյունում Մարին ավելի ուշ տեղավորել էր շեղ բեղերով հետևակայինի լուսանկարը:
Ծերուկ Լեժեն խարխափելով մոտեցավ մահճակալին:
-Վերցրու, Մարի, ահա մեր տղան:
Հայր Լեժեին թվաց, թե կինը վերցրել է շրջանակը, բայց լսեց գետնին փշրվող ապակու ձայնը:
«Հա, ուրեմն սգաքողն էր ուզում», մտածեց նա:
Պահարանը մահճակալի կողքին էր: Հայր Լեժեն սկսեց մտաբերել իր երբեմնի շարժումները: Հիշեց, որ դուռը հեշտությամբ է բացվում: Նա դուռը կիսաբաց արեց: Ձեռքերով շոշափեց դարակները՝ խնամքով դասավորված սավաններ, համրիչ ու երեխայի գոգնոց:
Հետո շարունակեց որոնումները և մի շատ թեթև ու չորս տակ ծալված կտոր գտավ: Մայր Լեժեն անդադար ինչ-որ բառեր էր կրկնում, որոնցից հայր Լեժեն հազիվ կարողացավ տարբերել.
-Բլրալանջը…Պետք է բլրալանջ գնաս, հայր Լեժե… Ինչո՞ւ չես ուզում ինձ այնտեղ սպասել…
Հետո միայն անհասկանալի, խռխռան հնչյուններ լսվեցին:
«Մարի Մուշե», ինքն իրեն ասաց հայր Լեժեն, հանկարծ կնոջ աղջկական ազգանունը հիշելով, ասես դա հայտնություն լիներ, պայծառ մի կետ խավարի մեջ: Հայր Լեժեն կանգնել էր մահճակալի մոտ՝ ծնկները ներքնակին հենած:
Նրա մատները վերհիշեցին քնքշանքի վաղեմի մի շարժում: Նա ցանկացավ շոյել Մարիի ճակատը: Բայց ձեռքը դիպավ բերանին, որտեղից ինչ-որ տաք ու լպրծուն բան էր ծորում: Նա ձեռքերը ակամա սրբեց քողով, որն իր կարծիքով սև էր: Այնուհետև վերադարձավ բուխարիկի մոտ, նստեց իր աթոռին: Ճանապարհին ձեռքից գցեց քողը:
Նա շարունակ կրկնում էր. «Բլրալանջ…դեպի բլրալանջ…բլրալանջ…»: Ճիշտ է, որ ինքը միշտ խոստացել էր նրան այնտեղ սպասել: Եվ գուցե ժամացույցը, պատուհանը այդ բանը հիշեցնելու համար էին: Եթե Մարին մտքում մի բան է դնում…Խեղճ Մարի, նա այնքան գեղեցիկ էր: Ի՞նչ է անելու առանց նրա: Հավանաբար իրեն քաղաքի ծերանոցը կտանեն: Ուրիշ գերեզմանոցում կթաղեն, և ինքը բոլորովին մենակ կլինի, ինչպես պուճուրը:
-Մարի, դու ես իմ աչքի լույսը, - մրմնջաց նա:
Նա այլևս ոչինչ չէր մտածում: Գլուխը ցավում էր և շատ կուզենար քնել: Նա լսում էր Մարիի շնչառությունը: Լույսի չնչին շողը, որ դեռևս մնացել էր նրա ուղեղում, կենտրոնացել էր իր կողակցի կյանքի այդ վերջին վկայության վրա:
Մարին շնչում էր հևիհև՝ սուլելով, հաճախակի դադարներով: Ծերուկ Անատոլը սեփական շնչով հետևում էր կնոջ շնչառությանը. նրա կուրծքը ելնում և իջնում էր՝ ենթարկվելով այդ ընդհատվող շնչառության ռիթմին: Մի պահ սուլոցը դադարեց, հետո մի ակնթարթ վերականգնվեց, հետո էլի դադարեց և լսվեց շատ թույլ արտաշնչում…
Հենց որ ամեն բան լռեց, նա հասկացավ, որ իր գեղեցկուհի Մարին մեռել է…Նա նորից տեսավ այն ճանապարհը, աշնանային այն օրը, երբ իրենք մրցում էին, թե ով ավելի արագ կքայլի:
-Ես ավելի արագ եմ գնում, Մարի, ես ավելի շուտ կհասնեմ…
Այդ օրը նա համբուրել էր Մարիին: Մի գուցե դա հենց բլրալանջի ճանապարհն էր…Նրան թվաց, թե վեր է կենում: Այնինչ տեղից չէր շարժվել:
Երբ լուսացավ, հարևանները բաց մնացած պատուհանից նկատեցին իր մահճակալին պառկած մայր Լեժեին, որի աչքերը շուռ էին եկել:
Ժամացույցը, որը կեսգիշերի վրա կանգ էր առել, մի կողմ էր թեքված: Սենյակում այնպիսի անկարգություն էր տիրում, կարծես այդտեղ կռիվ էր եղել: Հարսանեկան մի քող ընկած էր հատակին, և չորս կողմը թելի կոճեր էին գլորվել:
Բուխարու մոտ գլուխը թեք, ձեռքերը ծնկներին դրած նստած էր հայր Լեժեն: Նա սառն էր: Երբ դիպան նրա ուսին, մարմինը գետնին տապալվեց: Ճակատին մի փոքրիկ վերք կար, իսկ չածիլված մորուքը դեռ շարունակում էր աճել:
Հաջորդ օրը նրանց բլրալանջ տարան: Ամուսնուն՝ առջևից, ինչպես որ կարգն էր:
Մորիս Դրյուոն | Զառամյալ սեր 
Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ on июня 03, 2019 Rating:
Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ on июня 03, 2019 Rating:
