Նիրենդորֆ - Կանդինսկի | հարցազրույց

1. Ո՞րն է առաջին աբստրակտ տարեթիվը:

- 1911-ը, այսինքն՝ 26 տարի առաջ: Աբստրակտ ջրանկարն արդեն իսկ 1910-ին:

2. Նկարչության մեջ դուք ինչպե՞ս եկաք «աբստրակտ» մտքերի:

- Դժվար է ասել: Արդեն շատ երիտասարդ հասակում ես զգում էի գույնի աներևակայելի արտահայտչաուժը: Ես նախազգում էի երաժիշտներին, որ կարող են արվեստ ստեղծել առանց որևէ «ռեալիստական» բան «պատմելու»: Գույնը, սակայն, ինձ նույնքան արտահայտիչ և ուժեղ էր թվում, որքան հնչյունը: Մոտավորապես 20 տարեկանում Մոսկվայի համալսարանի գիտական ինստիտուտներից մեկն ինձ Վոլոգդայի շրջան է ուղարկում (եվրոպական Ռուսաստանի հյուսիս-արևելք)՝ իրավաբանական և ազգագրական հետազոտությունների: Այստեղ ես տեսա գյուղական տներ, որոնք ամբողջապես նկարված էին ներսից՝ անառարկայորեն: Զարդանախշեր, կահույք, սպասեղեն,- ամեն ինչ նկարապատված: Ինձ թվաց, իբր մտնում եմ նկարչության մեջ, որը ոչինչ «չի պատմում»: Մի քանի տարի անց ես իմպրեսիոնիստների մի մեծ ցուցահանդես տեսա Մոսկվայում: Դրա դեմ մասամբ մեծ պայքար էր գնում, որովհետև նկարիչները «առարկայի հետ փնթի էին վարվում»: Ես, սակայն, այն տպավորությունն ունեի, որ այստեղ ինքը նկարչությունն է առաջին պլան գալիս, և հարցրեցի ինձ՝ արդյոք չի՞ կարելի շատ ավելի հեռուն գնալ այս ուղղությամբ: Դրանից հետո ուրիշ աչքերով տեսա ռուսական իկոնաների նկարչությունը, այսինքն՝ «աչքեր ձեռք բերեցի» վերացականի համար այդ նկարչության մեջ: 1906-ին ես առաջին անգամ տեսա Մատիսի վաղ շրջանի նկարները, որոնց դեմ ևս մեծ պայքար էր գնում՝ նույն պատճառով, ինչ իմպրեսիոնիստների դեմ Մոսկվայում: Շատ ոգևորված, ես նորից հարց տվեցի ինձ. չի՞ կարելի արդյոք «առարկան» ոչ միայն նվազեցնել, «աղճատել», այլև ընդհանրապես չեզոքացնել: Այսպես, «էքսպրեսիոնիզմի» վրայով անցա աբստրակտ նկարչության՝ դանդաղ, անթիվ փորձերի, հուսահատության, հույսի, հայտնագործությունների միջով:

Դուք տեսնում եք, որ ես երբեք չեմ առնչվել կուբիզմի հետ: Երբ առաջին անգամ տեսա Պիկասսոյի կուբիստական գործերի լուսանկարները (1912), իմ առաջին աբստրակտ նկարն արդեն արված էր:

3. Հաճախ պնդում են, թե աբստրակտ նկարչությունն այլևս անելիք չունի բնության հետ: Դուք է՞լ եք այդպես գտնում:

- Ո՛չ: Եվ նորից ո՛չ: Աբստրակտ նկարչությունը թողնում է բնության «կեղևը», ոչ թե նրա օրենքները: Թույլ տվեք օգտագործել մի «վեհ բառ»՝ տիեզերական օրենքները: Արվեստը մեծ կարող է լինել միայն այն ժամանակ, երբ ուղղակիորեն կապված է տիեզերական օրենքների հետ և ենթակա է դրանց: Այդ օրենքները գիտակցաբար զգում ես, երբ բնությանը ոչ թե արտաքուստ ես մոտենում, այլ ներքուտ. պետք է ոչ միայն կարողանալ տեսնել բնությունը, այլև վերապրել: Ինչպես տեսնում եք, դա «առարկայի» օգտագործման հետ կապ չունի: Բացարձակապես ոչ մի կապ:

Պարոն Զերվոսի խնդրանքով այդ մասին ես գրել եմ «Կայե դ՝Արում»:

Եթե աքրվեստագետը արտաքին և ներքին աչք ունի բնությունն ընկալելու, ապա այն հատուցում է նրան «ոգեշնչումով»:

4. Նմանապես հաճախ պնդում են, իբր «աբստրակտ նկարիչը» բացառապես «գլխով է աշխատում», այդպե՞ս է արդյոք:

- Հաճախ դա այդպես է: Բայց… ոչ պակաս հաճախ դա այդպես է նաև «առարկայական» նկարիչների դեպքում: «Գլուխը» մարդու մարմնի անհրաժեշտ և կարևոր «մասն» է, բայց միայն օրգանական կապի մեջ է «սրտի» կամ «զգացմունքի» հետ,- անվանեք ինչպես ուզում եք: Առանց այդ կապի «գլուխը» ամենայն վտանգի և այլասերման աղբյուր է: Բոլոր ոլորտներում: Հետևաբար նաև արվեստում: Արվեստում նույնիսկ ավելին. եղել են մեծ արվեստագետներ առանց գլխի: Բայց առանց սրտի՝ երբեք:  մեծ դարաշրջաններում և մեծ արևվեստագետների մոտ միշտ եղել է օրգանական կապը գլխի և սրտի (զգացմունքի) միջև: Միայն մեծագույն խառնաշփոթների (ինչպես այսօր) ժամանակ է, որ կարող է ծագել խղճուկ այն միտքը, իբր արվեստը միայն գլխով է հասանելի: Բայց ինձ թվում է, որ այդ խղճուկ միտքն արդեն մեռած է: Անրի Ռուսսոն կարծում էր, թե իր լավագույն գործերը թելադրվել են իր «մահացած կնոջ» կողմից: Հնարավոր է: Համենայն դեպս, արվեստն առանց «ներքին թելադրանքի» աշխարհ չի գալիս: «Ինտուիցիա»:

5. Ի՞նչ արձագանք գտաք Դուք ձեր առաջին աբստրակտ գործերով հասարակության մեջ:

- Այդ ժամանակ ես բոլորովին մենակ էի, որովհետև իմ նկարչությունը կրքոտ կերպով մերժվում էր: Թե ինչ հայհոյանքներ էի լսում, իրոք ֆանտաստիկ է: «Անտաղանդ խաբեբա»-ն ամենասիրվածներից էր: Հետագայում իմ բեռլինցի գնորդ Հերվարթ Վալդենը դատական գործ հարուցեց գերմանացի մի քննադատի դեմ, որն ինձ «իդիոտիզմ» անունով արվեստի նոր ուղղության հիմնադիր էր անվանում: Սակայն այսօր էլ դեռ այստեղ-այնտեղ կան «քննադատներ», որոնք փորձում են ապացուցել, թե աբստրակտ նկարչությունն անհնար է: Բայց Դուք գիտեք, որ այդ կարծիքը կիսում են ոչ միայն քննադատները:

Իմ կարծիքով, աբստրակտ արվեստի դեմ այս հետևողական պայքարը, որ շարունակվում է 25 տարուց ավելի, լավագույն ապացույցն է աբստրակտ արվեստի անհրաժեշտության և մեծ ուժի: Այն, ինչ հարթ և արագ է զարգանում, միշտ զրո է:

6. Ի՞նչ եք մտածում ամերիկյան «հնարավորությունների» մասին:

- Ես դեռ Ամերիկայում չեմ եղել, բայց այն ամենն, ինչ այստեղից եմ տեսնում և լսում, հաճախ ուրախալի է: Ամերիկան երիտասարդ հսկա երկիր է, որն ինձ հաճախ Ռուսաստանն է հիշեցնում, նույն բարդությունը, բազմազանությունը, սերը կենսականի, ազատի և նորի հանդեպ… լավ իմաստով:

Ամերիկացիք զարմանալի թարմություն են պահպանել, որն այստեղ, մեզ մոտ, շատ հազվադեպ է հանդիպում: Բնականաբար ամենուր,- ինչպես Ամերիկայում, այնպես էլ Եվրոպայում,- կան «մոդեռնիստներ», այսինքն՝ մարդիկ, որոնք մեծ վախ ունեն «հետ մնալուց», և դրա համար էլ ոգևորությամբ տրվում են ամեն մի նոր բանի: Մոռանալով, թե նման նորություններից, որքանն է «պարապընթաց» եղել վերջին 20-30 տարիներին: Սակայն առանց «սայթակումների» առաջընթաց չկա. հավանաբար դառը, բայց հավերժական «բնության օրենք»: Չէ՞ որ ասում են. «Չի սխալվում նա, ով ոչինչ չի անում»: Սակայն, կարծում եմ, որ նա ամենաշատն է սխալվում:

Թարգմանությունը գերմաներենից՝ Արա Գուրզադյան

Աղբյուրը՝ Վ. Կանդինսկի, Հոգևորն արվեստում, Էսսեներ, Սարգիս Խաչենց, 2000:

Տես նաև Սյուզեն Զոնթագ-Խորխե Լուիս Բորխես հարցազրույց, Հարցազրույց Պիեռ Բուլեզի հետ, և Հրանտ Մաթևոսյան Ծմակուտը ես եմ... հարցազրույց