Մորիս Դրյուոն | Հրաբուխը

Լյուսի Ֆորին

-Հինգշաբթի էր, պարոն:

Ծեր կինը մտամոլոր տմբտմբացրեց գլուխը:

-Այո, հինգշաբթի էր…

Որովհետև Մարտինիկում նրանք, ովքեր աղետից փրկվել էին, չէին ասում. «Դա 1902 թվականին էր» և ոչ էլ. «Դա մայիսի 8-ին պատահեց»: Նրանք պարզապես ասում էին. «Հինգշաբթի էր», կարծես այդ ժամանակվանից սկսած ոչ մի օր իրավունք չուներ այդ անունը կրելու:

Աղետից երեսուն տարի հետո մենք եկել էինք Սեն-Պիեռ քաղաքը շրջագայելու: Մի՞թե սա էր Անտիլյան կղզիների հնագույն մայրաքաղաքը: Մի՞թե ծովափնյա այս տխուր ավանի տեղում երբևիցե եղել էր երեսուն հազար բնակիչ ունեցող ծաղկուն մի քաղաք, որը հայտնի էր իր շքեղ առանձնատներով, առևտրական գրասենյակներով, իր տաճարով, թատրոնով և լեռան լանջին փռված հարկ-հարկ պարտեզներով:

Քաղաքի կեսն անհետացել էր հրաբխից ժայթքած մոխրագույն վիթխարի զանգվածի տակ, մինչդեռ մնացած կեսը կուլ էր գնացել արևադարձային բուսականությանը:

Հազվադեպ հանդիպող տները, որոնք վերակառուցվել էին կրակի հետքերը կրող քարերով, նույնպես ավերակների տեսք ունեին:

Այստեղ ամեն ինչ միապաղաղ էր, մոխրագույն. մոխրագույն էր առափնյա ավազը, ուր անպետք նավահեծաններ էին ցցված և թափված էին մի քանի հին ծովային թնդանոթներ, մոխրագույն էր թշվառ փայտե պատնեշը, որը թույլ էր տալիս Սեն-Պիեռ քաղաքին պահպանել նավահանգստի իր անունը, մոխրագույն էր արդեն հին, անվավոր նավը, որն առաջ բնակիչներին էր սպասարկում, իսկ հիմա խարիսխ գցած փտում էր:

Ընդարձակ, ծառազուրկ հրապարակի կենտրոնում ցամաքած ավազանով մի ահագին բրոնզե շատրվան կար՝ անհետացած պերճանքի արտառոց վկայությունը: Երեք փոքրիկ, սև և մերկ տղաներ էին խաղում շատրվանի շուրջը, մի քանի ծեր խառնածին կանայք, որոնց հագին երկար շորեր էին ու մաշված գլխարկներ, ձկներով լի զամբյուղի առջև նստած մեղմ զրուցում էին:

Մենք հենց նոր էինք հանդիպել նուրբ դիմագծերով և խոնավ աչքերով այն մեծահասակ կնոջը, որն ակնհայտորեն կղզու հին եվրոպական հասարակությանն էր պատկանում: Արծաթափայլ մազերի վրայից սպիտակ գլխարկ էր դրել, վզին կախել էր ոսկյա խաչաձև մանյակ և հենվում էր եղեգնյա գավազանի վրա:

Նա սիրով հանձն էր առել բավարարել այցելուների հետաքրքրասիրությունը և նույնիսկ, կարծես, դրանից իրեն երջանիկ էր զգում: Նա պատմում էր ժպիտը դեմքին.

«Հինգշաբթի էր…Հիշում եմ, թե ո՞չ: Ողջ կյանքս, պարոն, ողջ կյանքս: Նախօրյակին մենք լքել էինք Սեն-Պիեռը: Պատճառն այն էր, որ երկուշաբթի օրը լեռն արդեն մի քանի անգամ ժայթքել էր, և ամբողջ քաղաքն ահի մեջ էր: Մայրս հորս աղաչել էր պլանտացիա մեկնել, ուր մենք սովորաբար ավելի ուշ էինք գնում: Ես հուսահատվել էի: Այդ օրը պետք է քսանամյակս տոնեինք, և հետո ես նշանված էի…Պարահանդեսը տեղի չունեցավ:

Հայրս, հուսահատությունս մեղմելու համար, փեսացուիս հրավիրեց մեզ հետ Պլանշե մեկնել մինչև հաջորդ առավոտ:

Պլանտացիայում իմ զարմիկներից մեկն էր աշխատում՝ Պիեռը, որը ժամանակին ձեռքս էր խնդրել և ինձանից մերժում ստացել: Գիտեք, երբ մարդ քսան տարեկան է, չի մտատանջվում ուրիշներին տառապանք պատճառելուց: Երբեմն, նույնիսկ, հաճույք է ստանում:

Պիեռը ծածկամիտ ու կոպիտ մարդ էր: Մինչդեռ փեսացուս…իմ փեսացուն էր, ես նրան սիրում էի: Ճաշից հետո քույրս՝ Կլերը, նստեց դաշնամուրի մոտ: Պիեռը մռայլ տեսքով պտտվում էր տան մեջ, նրան բարկացնելու համար ասացի.

-Ամուսնացիր Կլերի հետ, նա միայն այդ մասին է երազում:

Հետո ես ու փեսացուս գնացինք պարտեզ զբոսնելու…Մենք գեղեցիկ պարտեզ ունեինք, թագավորական արմավենիների մի մեծ ծառուղով: Իմ զարմիկ Պիեռը մեզ համբուրվելիս տեսավ, ես այդ մասին հետո իմացա…»:

Գավազանին հենված ծեր կինը մի պահ լռեց, կարծես մտքի մեջ անցյալի այդ զբոսանքն էր վերապրում:

«Մյուս օրը ես ճիշտ ժամանակին արթնացա, որպեսզի հասցնեմ փեսացուիս հրաժեշտ տալ: Զարմիկս էր նրան տանելու անգլիական կառքով…Ես տեսա, թե ինչպես էին նրանք միասին հեռանում: Երբ ծառուղու վերջն էին հասել, ես հազիվ ինձ զսպեցի, որ չբղավեմ. «Վերադարձեք, մի գնացեք քաղաք»: Օդը սովորականի նման չէր, շնչելը դժվարացել էր: Վախվորած աչքերով շները պտտվում էին իրենք իրենց շուրջը: Երկնքում երևում էին թռչունների երամներ, որոնք լեռից հեռու էին փախչում: Քանի որ այդ օրը Համբարձման տոնն էր, մենք գյուղի եկեղեցին գնացինք ժամերգություն լսելու: Հենց որ հրապարակ հասանք, հանդիպեցինք խումբ-խումբ մարդկանց, որոնք բացականչում էին.

-Սեն-Պիեռը կրակի մեջ է, Սեն-Պիեռը վառվում է, կրակի հեղեղ է տեղում…Նավահանգստում ծովը եռում է:

Հայրս ուզեց քաղաք գնալ: Մայրս ուզում էր նրան հետ պահել ու վախից ուշագնաց եղավ: Նա վատառողջ կին էր, պարզ ասած, հիվանդ ջղեր ուներ: Ամենից առաջ ստիպված էինք նրա մասին հոգալ:

Կեսօրին երևաց Պիեռը, նա ոտքով էր եկել, շորերը ծվեն-ծվեն էին եղել: Դեմքի և ձեռքերի մաշկը բոսորագույն էր և ամբողջովին ճաքճքած: Նա երերում էր: Հենց որ հեռվում տեսա նրան, բղավեցի.

-Պիե՛ռ, Պի՛եռ, որտե՞ղ է Սիմոնը:

Գլխի շարժումով նա կիրճը ցույց տվեց և մեզ պատմեց կատարված դժբախտության մասին:

Հենց սկզբից ձին սկսել էր խրտնել, և Պիեռը հազիվ էր կարողացել նրան զսպել: Քաղաքին մոտենալիս զգացել էին, որ օդը հագեցած է ծծմբի ծանր հոտով: Հանկարծ, նրանց աջ կողմում գտնվող ծառերն ու եղեգի դաշտերը բռնկվել էին, ինչպես տաշեղներ: Նրանց առջևից գնացող կառքը մոխրակույտի էր վերածվել: Մի հսկայական հրե զանգված էր առաջանում, այրելով ամեն ինչ: Ձին փրփրել էր ու սայլը շուռ տվել: Զարմիկս, որը սայլի հետ մյուս կողմն էր շրջվել, տեսել էր, թե ինչպես է իր կողքով անցնում այրող լավան, մինչդեռ դժբախտ փեսացուս, որի հագուստները կառչած էին մնացել սայլի մյուս կողմից, անհետացել էր դժոխային կրակի մեջ: Այդ ամենը, ըստ երևույթին, երեսուն վայրկյան էլ չէր տևել: Հաջորդ օրը փեսացուիս ածխացած մարմինը գտել էին ճանապարհից ոչ հեռու…»:

Ծեր կինը հանկարծ սկսեց ավելի արագ խոսել, կարծես շտապում էր վերջացնել իր պատմությունը, թեև՝ առանց որևէ փաստ զանց առնելու:

«Դուք անշուշտ գիտեք այդ հրեշավոր գազային զանգվածի տարօրինակ հատկությունը. այն ունի հստակ ուղղաձիգ եզրեր: Մի անգամ մենք մի եզ տեսանք, որի մի կողմն ամբողջովին այրվել էր, իսկ մյուսը՝ անեղծ էր մնացել…Ես հիվանդացա, բայց, ըստ երևույթին, քսան տարեկանում վշտից չեն մեռնում: Մենք գրեթե սնանկացել էինք: Սեն-Պիեռի մեր տունը, հորս գրասենյակներն ու մթերանոցները՝ ամեն ինչ կրակի բաժին էր դարձել: Ես սկսել էի խորշել զարմիկիցս: Հենց որ տեսնում էի նրան, մտածում էի. «Իսկ ինչո՞ւ ոչ նա, ինչո՞ւ նա չկործանվեց»: Սակայն երկու տարի անց ամուսնացա նրա հետ:

Գոյությունս այդ օրվանից սկսեց նմանվել այստեղի սպիտակ կանանց առօրյային՝ տուն, երեխաներ…Ես ինը երեխա ունեցա: Կան բաներ, որ ավելի լավ է չասել այն մարդկանց, որոնց մեջ ապրում ես: Իսկ կղզում բոլորն իրար ճանաչում են: Բայց ամեն դեպքում, մարդ երբեմն խոսելու կարիք է զգում…Մի քանի տարի է, ինչ ամուսինս մահացել է: Հոգևոր հայրը նրան հարկադրեց ապաշխարության համար ինձ մոտ կրկնել իր խոստովանությունը: Նա մեզ խաբել էր հինգշաբթի օրը: Նա խոստովանեց, որ այդ օրը այնպիսի կատաղի խանդ է զգացել, որ ամբողջ ճանապարհին մտածել է միայն փեսացուիս սպանելու և հետո ինքնասպան լինելու մասին: Սուտ էր, ձին չէր կատաղել: Նույն տեղում կանգնել էր և հրաժարվել առաջ գնալ, Պիեռը, տեսնելով մոտեցող լավան, հնարավորին չափ ուժեղ մտրակել էր ձիուն, իսկ ինքը կառքից դուրս էր ցատկել՝ փեսացուիս կրակի բերանն ուղարկելով: Դուք չե՞ք կարծում, թե մեռնողները փոքրոգի են, երբ ներում են խնդրում, գիտենալով, որ իրենց մերժել հնարավոր չէ…»:

Ծեր կինը լռեց: Նա լեռանն էր նայում, և դեմքի կնճիռները կարծես ավելի էին խորշոմվում:

Մեռած Սեն-Պիեռի վրա իջել էր Հարավային լայնությունների արագահոս և աղոտ վերջալույսը: Երկինքը մոխրագույն էր, ծովը՝ նույնպես:

Առանց հրաժեշտ տալու, նախքան կհասցնեինք անունը հարցնել, կինը գավազանը գետնի մեջ խրելով, հաստատուն քայլերով հեռացավ և թաքնվեց ջրազուրկ ավազաններով բրոնզե շատրվանի հետևում: Ես մոտեցա խմիչքի կրպակի շեմին նստած, ոտքերը չռած հաստափոր խանութպանին: Մոխրագույնի տվող գռուզ մազերի տակ նրա հայացքը տխուր էր, որպիսին խառնածիններն են ունենում ծերանալիս:

-Ի՞նչ է այն կնոջ անունը, որի հետ խոսում էինք: Հենց նոր այն կողմը գնաց:

-Այն կո՞ղմը… Հա, դա օրիորդ Արբըլոն է, - պատասխանեց նա:

-Օրիո՞րդ…, - հարցրեցի ես զարմացած:

-Այո, օրիորդ Արբըլոն, Պլանշեից:

-Բայց ի՞նչ է նրա ամուսնական ազգանունը:

Խանութպանը գլուխը տարուբերեց:

-Չէ, ինչ եք ասում, նա երբեք ամուսնացած չի եղել:

-Բայց նա ինձ ասաց, որ ինը երեխա է ունեցել:

-Ո՛չ, ո՛չ, երեխա էլ երբեք չի ունեցել…Նա հենց այնպես է ասում, ինչ խելքին փչի: Զարմիկը նրան հսկողության տակ է պահում, բայց նրան մեկ-մեկ հաջողվում է դուրս պրծնել: Օրիորդ Արբըլոն խելքը թռցրել է: Ասում են, դա պատահել է հինգշաբթի օրը:

Թարգմանությունը՝ Աշոտ Բլբուլյան

Տես նաև Մորիս Դրյուոն Զառամյալ սեր