
Լյուսի Ֆորին
-Հինգշաբթի էր, պարոն:
Ծեր կինը մտամոլոր
տմբտմբացրեց գլուխը:
-Այո, հինգշաբթի էր…
Որովհետև Մարտինիկում
նրանք, ովքեր աղետից փրկվել էին, չէին ասում. «Դա 1902 թվականին էր» և ոչ էլ. «Դա մայիսի
8-ին պատահեց»: Նրանք պարզապես ասում էին. «Հինգշաբթի էր», կարծես այդ ժամանակվանից
սկսած ոչ մի օր իրավունք չուներ այդ անունը կրելու:
Աղետից երեսուն տարի
հետո մենք եկել էինք Սեն-Պիեռ քաղաքը շրջագայելու: Մի՞թե սա էր Անտիլյան կղզիների հնագույն
մայրաքաղաքը: Մի՞թե ծովափնյա այս տխուր ավանի տեղում երբևիցե եղել էր երեսուն հազար
բնակիչ ունեցող ծաղկուն մի քաղաք, որը հայտնի էր իր շքեղ առանձնատներով, առևտրական
գրասենյակներով, իր տաճարով, թատրոնով և լեռան լանջին փռված հարկ-հարկ պարտեզներով:
Քաղաքի կեսն անհետացել
էր հրաբխից ժայթքած մոխրագույն վիթխարի զանգվածի տակ, մինչդեռ մնացած կեսը կուլ էր
գնացել արևադարձային բուսականությանը:
Հազվադեպ հանդիպող
տները, որոնք վերակառուցվել էին կրակի հետքերը կրող քարերով, նույնպես ավերակների տեսք
ունեին:
Այստեղ ամեն ինչ միապաղաղ
էր, մոխրագույն. մոխրագույն էր առափնյա ավազը, ուր անպետք նավահեծաններ էին ցցված և
թափված էին մի քանի հին ծովային թնդանոթներ, մոխրագույն էր թշվառ փայտե պատնեշը, որը
թույլ էր տալիս Սեն-Պիեռ քաղաքին պահպանել նավահանգստի իր անունը, մոխրագույն էր արդեն
հին, անվավոր նավը, որն առաջ բնակիչներին էր սպասարկում, իսկ հիմա խարիսխ գցած փտում
էր:
Ընդարձակ, ծառազուրկ
հրապարակի կենտրոնում ցամաքած ավազանով մի ահագին բրոնզե շատրվան կար՝ անհետացած պերճանքի
արտառոց վկայությունը: Երեք փոքրիկ, սև և մերկ տղաներ էին խաղում շատրվանի շուրջը,
մի քանի ծեր խառնածին կանայք, որոնց հագին երկար շորեր էին ու մաշված գլխարկներ, ձկներով
լի զամբյուղի առջև նստած մեղմ զրուցում էին:
Մենք հենց նոր էինք
հանդիպել նուրբ դիմագծերով և խոնավ աչքերով այն մեծահասակ կնոջը, որն ակնհայտորեն կղզու
հին եվրոպական հասարակությանն էր պատկանում: Արծաթափայլ մազերի վրայից սպիտակ գլխարկ
էր դրել, վզին կախել էր ոսկյա խաչաձև մանյակ և հենվում էր եղեգնյա գավազանի վրա:
Նա սիրով հանձն էր
առել բավարարել այցելուների հետաքրքրասիրությունը և նույնիսկ, կարծես, դրանից իրեն
երջանիկ էր զգում: Նա պատմում էր ժպիտը դեմքին.
«Հինգշաբթի էր…Հիշում
եմ, թե ո՞չ: Ողջ կյանքս, պարոն, ողջ կյանքս: Նախօրյակին մենք լքել էինք Սեն-Պիեռը:
Պատճառն այն էր, որ երկուշաբթի օրը լեռն արդեն մի քանի անգամ ժայթքել էր, և ամբողջ
քաղաքն ահի մեջ էր: Մայրս հորս աղաչել էր պլանտացիա մեկնել, ուր մենք սովորաբար ավելի
ուշ էինք գնում: Ես հուսահատվել էի: Այդ օրը պետք է քսանամյակս տոնեինք, և հետո ես
նշանված էի…Պարահանդեսը տեղի չունեցավ:
Հայրս, հուսահատությունս
մեղմելու համար, փեսացուիս հրավիրեց մեզ հետ Պլանշե մեկնել մինչև հաջորդ առավոտ:
Պլանտացիայում իմ զարմիկներից
մեկն էր աշխատում՝ Պիեռը, որը ժամանակին ձեռքս էր խնդրել և ինձանից մերժում ստացել:
Գիտեք, երբ մարդ քսան տարեկան է, չի մտատանջվում ուրիշներին տառապանք պատճառելուց:
Երբեմն, նույնիսկ, հաճույք է ստանում:
Պիեռը ծածկամիտ ու
կոպիտ մարդ էր: Մինչդեռ փեսացուս…իմ փեսացուն էր, ես նրան սիրում էի: Ճաշից հետո քույրս՝
Կլերը, նստեց դաշնամուրի մոտ: Պիեռը մռայլ տեսքով պտտվում էր տան մեջ, նրան բարկացնելու
համար ասացի.
-Ամուսնացիր Կլերի
հետ, նա միայն այդ մասին է երազում:
Հետո ես ու փեսացուս
գնացինք պարտեզ զբոսնելու…Մենք գեղեցիկ պարտեզ ունեինք, թագավորական արմավենիների մի
մեծ ծառուղով: Իմ զարմիկ Պիեռը մեզ համբուրվելիս տեսավ, ես այդ մասին հետո իմացա…»:
Գավազանին հենված ծեր
կինը մի պահ լռեց, կարծես մտքի մեջ անցյալի այդ զբոսանքն էր վերապրում:
«Մյուս օրը ես ճիշտ
ժամանակին արթնացա, որպեսզի հասցնեմ փեսացուիս հրաժեշտ տալ: Զարմիկս էր նրան տանելու
անգլիական կառքով…Ես տեսա, թե ինչպես էին նրանք միասին հեռանում: Երբ ծառուղու վերջն
էին հասել, ես հազիվ ինձ զսպեցի, որ չբղավեմ. «Վերադարձեք, մի գնացեք քաղաք»: Օդը սովորականի նման չէր, շնչելը դժվարացել
էր: Վախվորած աչքերով շները պտտվում էին իրենք իրենց շուրջը: Երկնքում երևում էին թռչունների
երամներ, որոնք լեռից հեռու էին փախչում: Քանի որ այդ օրը Համբարձման տոնն էր, մենք
գյուղի եկեղեցին գնացինք ժամերգություն լսելու: Հենց որ հրապարակ հասանք, հանդիպեցինք
խումբ-խումբ մարդկանց, որոնք բացականչում էին.
-Սեն-Պիեռը կրակի մեջ
է, Սեն-Պիեռը վառվում է, կրակի հեղեղ է տեղում…Նավահանգստում ծովը եռում է:
Հայրս ուզեց քաղաք
գնալ: Մայրս ուզում էր նրան հետ պահել ու վախից ուշագնաց եղավ: Նա վատառողջ կին էր,
պարզ ասած, հիվանդ ջղեր ուներ: Ամենից առաջ ստիպված էինք նրա մասին հոգալ:
Կեսօրին երևաց Պիեռը,
նա ոտքով էր եկել, շորերը ծվեն-ծվեն էին եղել: Դեմքի և ձեռքերի մաշկը բոսորագույն էր
և ամբողջովին ճաքճքած: Նա երերում էր: Հենց որ հեռվում տեսա նրան, բղավեցի.
-Պիե՛ռ, Պի՛եռ, որտե՞ղ
է Սիմոնը:
Գլխի շարժումով նա
կիրճը ցույց տվեց և մեզ պատմեց կատարված դժբախտության մասին:
Հենց սկզբից ձին սկսել
էր խրտնել, և Պիեռը հազիվ էր կարողացել նրան զսպել: Քաղաքին մոտենալիս զգացել էին,
որ օդը հագեցած է ծծմբի ծանր հոտով: Հանկարծ, նրանց աջ կողմում գտնվող ծառերն ու եղեգի
դաշտերը բռնկվել էին, ինչպես տաշեղներ: Նրանց առջևից գնացող կառքը մոխրակույտի էր վերածվել:
Մի հսկայական հրե զանգված էր առաջանում, այրելով ամեն ինչ: Ձին փրփրել էր ու սայլը
շուռ տվել: Զարմիկս, որը սայլի հետ մյուս կողմն էր շրջվել, տեսել էր, թե ինչպես է իր
կողքով անցնում այրող լավան, մինչդեռ դժբախտ փեսացուս, որի հագուստները կառչած էին
մնացել սայլի մյուս կողմից, անհետացել էր դժոխային կրակի մեջ: Այդ ամենը, ըստ երևույթին,
երեսուն վայրկյան էլ չէր տևել: Հաջորդ օրը փեսացուիս ածխացած մարմինը գտել էին ճանապարհից
ոչ հեռու…»:
Ծեր կինը հանկարծ սկսեց
ավելի արագ խոսել, կարծես շտապում էր վերջացնել իր պատմությունը, թեև՝ առանց որևէ փաստ
զանց առնելու:
«Դուք անշուշտ գիտեք
այդ հրեշավոր գազային զանգվածի տարօրինակ հատկությունը. այն ունի հստակ ուղղաձիգ եզրեր:
Մի անգամ մենք մի եզ տեսանք, որի մի կողմն ամբողջովին այրվել էր, իսկ մյուսը՝ անեղծ
էր մնացել…Ես հիվանդացա, բայց, ըստ երևույթին, քսան տարեկանում վշտից չեն մեռնում:
Մենք գրեթե սնանկացել էինք: Սեն-Պիեռի մեր տունը, հորս գրասենյակներն ու մթերանոցները՝
ամեն ինչ կրակի բաժին էր դարձել: Ես սկսել էի խորշել զարմիկիցս: Հենց որ տեսնում էի
նրան, մտածում էի. «Իսկ ինչո՞ւ ոչ նա, ինչո՞ւ նա չկործանվեց»: Սակայն երկու տարի անց
ամուսնացա նրա հետ:
Գոյությունս այդ օրվանից
սկսեց նմանվել այստեղի սպիտակ կանանց առօրյային՝ տուն, երեխաներ…Ես ինը երեխա ունեցա:
Կան բաներ, որ ավելի լավ է չասել այն մարդկանց, որոնց մեջ ապրում ես: Իսկ կղզում բոլորն
իրար ճանաչում են: Բայց ամեն դեպքում, մարդ երբեմն խոսելու կարիք է զգում…Մի քանի տարի
է, ինչ ամուսինս մահացել է: Հոգևոր հայրը նրան հարկադրեց ապաշխարության համար ինձ մոտ
կրկնել իր խոստովանությունը: Նա մեզ խաբել էր հինգշաբթի օրը: Նա խոստովանեց, որ այդ
օրը այնպիսի կատաղի խանդ է զգացել, որ ամբողջ ճանապարհին մտածել է միայն փեսացուիս
սպանելու և հետո ինքնասպան լինելու մասին: Սուտ էր, ձին չէր կատաղել: Նույն տեղում
կանգնել էր և հրաժարվել առաջ գնալ, Պիեռը, տեսնելով մոտեցող լավան, հնարավորին չափ
ուժեղ մտրակել էր ձիուն, իսկ ինքը կառքից դուրս էր ցատկել՝ փեսացուիս կրակի բերանն
ուղարկելով: Դուք չե՞ք կարծում, թե մեռնողները փոքրոգի են, երբ ներում են խնդրում,
գիտենալով, որ իրենց մերժել հնարավոր չէ…»:
Ծեր կինը լռեց: Նա
լեռանն էր նայում, և դեմքի կնճիռները կարծես ավելի էին խորշոմվում:
Մեռած Սեն-Պիեռի վրա
իջել էր Հարավային լայնությունների արագահոս և աղոտ վերջալույսը: Երկինքը մոխրագույն
էր, ծովը՝ նույնպես:
Առանց հրաժեշտ տալու,
նախքան կհասցնեինք անունը հարցնել, կինը գավազանը գետնի մեջ խրելով, հաստատուն քայլերով
հեռացավ և թաքնվեց ջրազուրկ ավազաններով բրոնզե շատրվանի հետևում: Ես մոտեցա խմիչքի
կրպակի շեմին նստած, ոտքերը չռած հաստափոր խանութպանին: Մոխրագույնի տվող գռուզ մազերի
տակ նրա հայացքը տխուր էր, որպիսին խառնածիններն են ունենում ծերանալիս:
-Ի՞նչ է այն կնոջ անունը,
որի հետ խոսում էինք: Հենց նոր այն կողմը գնաց:
-Այն կո՞ղմը… Հա, դա
օրիորդ Արբըլոն է, - պատասխանեց նա:
-Օրիո՞րդ…, - հարցրեցի
ես զարմացած:
-Այո, օրիորդ Արբըլոն,
Պլանշեից:
-Բայց ի՞նչ է նրա ամուսնական
ազգանունը:
Խանութպանը գլուխը
տարուբերեց:
-Չէ, ինչ եք ասում,
նա երբեք ամուսնացած չի եղել:
-Բայց նա ինձ ասաց,
որ ինը երեխա է ունեցել:
-Ո՛չ, ո՛չ, երեխա էլ
երբեք չի ունեցել…Նա հենց այնպես է ասում, ինչ խելքին փչի: Զարմիկը նրան հսկողության
տակ է պահում, բայց նրան մեկ-մեկ հաջողվում է դուրս պրծնել: Օրիորդ Արբըլոն խելքը թռցրել
է: Ասում են, դա պատահել է հինգշաբթի օրը:
Թարգմանությունը՝
Աշոտ Բլբուլյան
Տես նաև Մորիս Դրյուոն Զառամյալ սեր
Մորիս Դրյուոն | Հրաբուխը
Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ
on
июня 06, 2019
Rating:
