Կառլո Կոլլոդի

Տեսնելով, որ դուռը չի բացվում, մարդուկը ոտքի մի կատաղի հարվածով բացեց այն կրնկի վրա և, ներս մտնելով, իր սովորական ժպիտտվ ասաց Պինոքիոյին ու Լուչինյոլոյին.

— Կեցցեք տղաներ, լավ էիք զռում, ես ձեր ձայնը իսկույն ճանաչեցի։ Հենց այդ պատճառով էլ ահա ես այստեղ եմ։

Այդ բառերի վրա երկու ավանակներն էլ սուսուփուս, տխուր մնացին տեղները կանգնած՝ գլուխները խոնարհած, ականջները կախած, պոչները խրած ոտքերի արանքը։

Սկզբից մարդուկը նրանց շոյեց, փաղաքշեց, շոշափեց, իսկ հետո, դուրս քաշելով քերոցը, սկսեց մի լավ թիմար տալ նրանց։

Երբ մեծ ջանասիրությամբ մաքրեց ու փայլեցրեց նրանց, ինչպես հայելի, անմիջապես երկուսին էլ սանձեց ու տարավ շուկա՝ վաճառելու և այդպիսով մի քիչ փող ձեռք բերելու հույսով։

Գնողներն էլ, իսկապես, երկար սպասել չտվին։

Լուչինյոլոյին գնեց մի գյուղացի, որի էշը մի օր առաջ էր սատկել, իսկ Պինոքիոն վաճառվեց մի կրկեսախմբի տնօրենի, որը նրան գնեց՝ վարժեցնելու և հետագայում մյուս կենդանիների հետ միասին թռցնելու և պարել տալու նպատակով։

Այժմ հասկացա՞ք, իմ փոքրիկ ընթերցողներ, թե ի՛նչ գործով էր զբաղվում այդ մարդուկը։ Այդ զզվելի հրեշը, որի դեմքը մեղրի նման քաղցր էր թվում, երբեմն-երբեմն իր սայլակառքով գնում էր աշխարհը շրջում, ճանապարհին հազար ու մի տեսակ խոստումներով, կեղծ ժպիտներով հավաքում ծույլ ու կամազուրկ երեխաներին, որոնք գրքերից ու դպրոցից ձանձրացել էին և, նստեցնելով նրանց իր կառքը, տանում էր Խաղալիքների Երկիրը, որպեսզի նրանք ամբողջ իրենց ժամանակն անցկացնեն խաղերի, աղմուկ-աղաղակի ու զվարճությունների մեջ։ Եվ հետո, երբ այդ խաբված խեղճ երեխաներն անվերջ խաղերով տարվելու և ոչ մի բան չսովորելու հետևանքով էշ էին դառնում, այն ժամանակ նա անսահման ուրախացած տեր էր դառնում նրանց գլխին, սանձում էր ու տանում շուկա վաճառելու։ Այդպիսով մի քանի տարվա ընթացքում նա այնքան փող դիզեց, որ դարձավ միլիոնատեր։

Թե ի՞նչ տեղի ունեցավ Լուչինյոլոյի հետ, այդ ես չգիտեմ։ Գիտեմ միայն, որ Պինոքիոն առաջին իսկ օրերից մի սոսկալի դժվարին ու տանջալի կյանք էր վարում։

Երբ արդեն մսուրի մոտ էր, նոր տերը նրա առաջը հարդ լցրեց, սակայն Պինոքիոն համը տեսնելն ու թքելը մեկ արեց։

Այն ժամանակ տերը մռթմռթալով նրա առաջ խոտ դրեց։ Բայց խոտը նույնպես դուր չեկավ նրան։

— Ահա թե ի՜նչ, քեզ խո՞տն էլ դուր չի գալիս,— կատաղած բղավեց տերը։— Այդ կարգի բաները թո՛ղ, սիրելի ավանակ, եթե գլխումդ համառություններ կան, ապա ես կաշխատեմ դուրս հանել դրանք․․․

Եվ հանուն դաստիարակության՝ նրա ոտքերին մտրակի մի ուժեղ հարված հասցրեց։

Սուր ցավից Պինոքիոն սկսեց լաց լինել ու զռալ և զռալով էլ ասաց.

— Ի-ա՜, ի-ա՜, ես չեմ կարող հարդը մարսել․․․

— Այդ դեպքում խոտը կեր,— պատասխանեց տերը, որը հրաշալի հասկանում էր էշային բարբառը։

— Ի-ա՜, ի-ա՜, խոտը իմ փորը ցավեցնում է․․․

— Դու ցանկանում ես, ուրեմն, որ ես քեզ նման մի էշի հավի բդով ու կապլունի շորվայո՞վ պահեմ,— ավելացրեց տերը, ավելի կատաղելով ու մտրակի մի երկրորդ հարված հասցնելով նրան։

Այս երկրորդ հարվածի վրա Պինոքիոն խելամտորեն անմիջպես լռեց ու ոչինչ չասաց։

Վերջապես տերը գոմը փակեց, թողնելով Պինոքիոյին մենակ։ Սակայն որովհետև արդեն երկար ժամանակ էր, ինչ Պինոքիոն ոչինչ չէր կերել, ուստի սկսեց քաղցից հորանջել։ Հորանջելիս բերանն այնքան լայն էր բացում, որ թվում էր, թե թոնիր է։

Վերջապես այլ բան չգտնելով մսուրում, ստիպված եղավ խոտից մի փոքր ծամել. մի լավ ծամել վերջացնելուց հետո աչքերը փակեց ու կուլ տվեց։

— Այս խոտը վատը չէ,— ասաց նա ինքն իրեն,— բայց որքան լավ կլիներ, եթե ես սովորելս շարունակեի․․․ Այժմ խոտի փոխարեն մի թարմ հացի կտոր ու մի կտոր էլ երշիկ կարող էի ուտել․․․ Համբերությո՜ւն․․․

Հաջորդ առավոտ, երբ արթնացավ, անմիջապես որոնեց, որ մսուրում դարձյալ մի քիչ խոտ գտնի, բայց չգտավ, որովհետև ողջ գիշերը կերել էր։ Այն ժամանակ մի բերան հարդ վերցրեց, սակայն երբ սկսեց ծամել, նկատեց, որ հարդի համը ուղղակի չի նմանվում ո՛չ Միլանի բրնձի փլավին և ո՛չ էլ Նեապոլի մակարոնին։

— Համբերությո՛ւն,— կրկնեց նա, շարունակելով ծամել։— Գոնե իմ դժբախտությունը դաս լիներ բոլոր չլսող երեխաների համար, որոնք սովորելու ցանկություն չունեն։ Համբերությո՛ւն․․․ Համբերությո՜ւն։

— Ո՛չ մի համբերություն,— բղավեց տերը, որը հենց այդ րոպեին ներս մտավ գոմ։— Գուցե դու կարծում ես, իմ սիրելի ավանակ, թե ես քեզ միայն ու միայն նրա համար եմ գնել, որ ուտեցնեմ ու խմեցնեմ։ Ես քեզ գնել եմ նրա համար, որ քո միջոցով գրպանս փող լցնեմ։ Ուրեմն, տեղիցդ հապա մի թռի՛ր տեսնեմ։ Եկ ինձ հետ կրկես, ես քեզ այնտեղ կսովորեցնեմ թռչել օղակների միջով, գլխով կարտոնե տակառներ ջարդել և, ետևի ոտքերի վրա կանգնած, վալս ու պոլկա պարել։

Խեղճ Պինոքիոն ուզած–չուզած ստիպված եղավ սովորել այդ հրաշալի բաները։ Բայց այդ բոլորը սովորելը նրա վրա երեք ամսվա դասեր նստեցին և մտրակի անթիվ հարվածներ, որոնցից մաշկը ցնցվում էր։

Վերջապես եկավ այն օրը, երբ տերը հայտարարեց մի բոլորովին արտակարգ ներկայացում։ Տարբեր գույնի ազդագրերը, որոնք փակցված էին փողոցների անկյուններում, ծանուցում էին.

Այդ երեկո, ինչպես և կարող եք պատկերացնել, ներկայացումն սկսվելուց մի ժամ առաջ թատրոնն արդեն լեփ-լեցուն էր։

Այլևս չէր կարելի գտնել ո՛չ բազկաթոռ, ո՛չ հատուկ նշանակված տեղերից մեկը, ոչ որևէ անկյուն օթյակում, եթե մարդ նույնիսկ ոսկի էլ վճարեր։

Կրկեսի ամֆիթատրոնը լեփ-լեցուն էր փոքրիկ երեխաներով և տարբեր հասակի տղաներով, որոնք անհամբերությամբ սպասում էին հայտնի ավանակ Պինոքիոյի պարելուն։

Ներկայացման առաջին մասը վերջանալուց հետո, կրկեսախմբի Տնօրենը, որի հագին սև պիջակ կար, սպիտակ մարմնից կպած վարտիք և մի զույգ էլ ծնկների վերևն հասնող երկարաճիտ կոշիկներ, ներկայացավ բազմամարդ հանդիսատեսներին և, գլուխը գետնին հասցնելու չափ խոնարհվելուց հետո, հանդիսավոր արտասանեց հետևյալ անհեթեթ ճառը.

«Հարգելի հանդիսատեսներ, ասպետներ և տիկիններ.

«Ես, խոնարհ ներքոհիշյալս, անցնելով այս փառահեղ մայրաքաղաքով, ցանկացա հանուն իմ պատվի, ինչպես և հաճելիության, ցույց տալ այս նրբաճաշակ և հայտնի լսարանին մի հանրահռչակ ավանակ, որն արդեն պատիվ է ունեցել պար գալու եվրոպական բոլոր գլխավոր պալատների միապետների ներկայությամբ։

«Եվ շնորհակալություն հայտնելով նրանց, օգնեցեք մեզ ձեր ոգևորող ներկայությամբ ու ներողամխտ եղեք մեր նկատմամբ»։

Այս ճառը դիմավորվեց ծիծաղի բազմաթիվ պոռթկումներով ու ծափահարություններով։ Սակայն ծափահարությունները կրկնապատկվեցին և փոխվեցին փոթորկի, երբ կրկեսի մեջտեղում հայտնվեց ավանակ Պինոքիոն։ Նրա զարդարանքն ամբողջապես տոնական էր։ Փայլող կաշվից նա ուներ մի սանձ, որի վրա պսպղում էին մետաղյա տարբեր զարդարանքներ։ Ականջներին խրած էր երկու սպիտակ կամելիաներ, բաշը բաժանված էր անթիվ փոքրիկ հյուսերի ու կապված կարմիր մետաքսյա ժապավեններով, մի հսկայական լայնության ոսկյա ու արծաթյա ժապավեն օղակում էր նրա մարմինը, իսկ պոչը ամբողջապես հյուսված էր երկնագույն մախմուրի ժապավեններով։ Մի խոսքով, այնպիսի մի էշ էր դարձել, որ կարելի էր սիրահարվել վրան։

Տնօրենը նրան հանդիսատեսներին ներկայացնելու ժամանակ ավելացրեց հետևյալ խոսքերը.

«Հարգելի՛ ունկնդիրներ, ես այստեղ չեմ թաքցնի այս մեծ դժվարությունները, որոնք կրել եմ այս կաթնասունին հասկանալու և հնազանդեցնելու համար, երբ նա տաք գոտու հարթավայրերում արածում էր, ազատ սարից սար անցնելով։ Նայեցեք, խնդրում եմ, թե որքան վայրենություն է թափվում սրա աչքերից, չնայած քաղաքակիրթ չորքոտանիների հետ ապրել սովորեցնելու համար ես հաճախ եմ ստիպված եղել դիմել մտրակի սիրալիր բարբառին։ Սակայն իմ ամեն մի սիրալիրությունը փոխանակ նրան ինձ ավելի հաճելի դարձնելու, ընդհակառակը, մեծամասնապես իմ հոգին է չարացրել։ Այնուամենայնիվ, հետևելով Գալլի սիստեմին, ես նրա գանգի վրա գտա ոսկորի մի մակաճ, որի ներկայությունը նույնիսկ ինքը՝ Փարիզի բժշկական ֆակուլտետը դիտում է որպես վերականգնիչ տարը, մազերի աճին և հրային պարերին նպաստող։ Եվ այդ պատճառով էլ ես ցանկացա սովորեցնել նրան ինչպես պարել, այնպես էլ օղակների միջով թռչել ու ստվարաթղթյա տակառների վրայով ցատկել։ Հրճվանքով դիտեցեք նրան, ապա դատեցեք։ Սակայն նախքան ձեզանից փեսացու ընտրելը, թույլ տվեք ինձ, օ՜ սինյորներ, հրավիրել ձեզ՝ վաղվա երեկոյի ցերեկային ներկայացմանը։ Բայց ապոթեոզի դեպքում, որ անձրևային եղանակը կարող է սպառնալ ջրով, ներկայացումը վաղը երեկոյան կհետաձենք վաղվա առավոտի հետճաշյան ժամի մինչճաշյան տասնմեկի համար»։

Եվ այստեղ Տնօրենը մի անգամ ևս խոնարհվեց ու դիմելով Պինոքիոյին ասաց.

— Համարձակ, Պինոքիո․․․ Առաջ անցեք ձեր համարներն սկսվելու համար, ողջունեք այս հարգելի հանդիսատեսներին, ասպետներին, տիկնանց, աղջիկներին ու տղաներին։

Պինոքիոն իսկույն խոնարհ կերպով ծալեց առջևի ոտքերը մինչև գետին և ծնկաչոք մնաց այնքան ժամանակ, մինչև որ Տնօրենը, շրխկացնելով մտրակը, կարգադրեց.

— Քայլով առա՜ջ։

Էշը կանգնեց տեղում, սկսեց պտույտ գործել կրկեսի արենայի շուրջը։

Մի փոքր հետո Տնօրենը բղավեց.

— Վարգով առա՜ջ։— Եվ Պինոքիոն, ենթարկվելով հրամանին, քայլքը փոխեց վարգի։

— Քառատրոփ արշավով առա՜ջ։— Եվ Պինոքիոն սկսեց քատատրոփ արշավը։

— Սրարշավ առա՜ջ։— Եվ Պինոքիոն սկսեց սրարշավ վազել։ Բայց այն պահին, երբ նա սլանում էր, Տնօրենը, վեր բարձրացնելով ձեռքը, ատրճանակը կրակեց։

Կրակոցի վրա էշը վիրավորված ձևանալով, փռվեց գետնին, կարծես թե իսկապես մահացել էր։

Բուռն ծափահարությունների, ճիչերի և պոռթկացող աղաղակների տակ կանգնելով տեղում, նա բնական բարձրացրեց գլուխն ու նայեց դեպի վեր․․․ Այդ ժամանակ նա օթյակներից մեկում տեսավ մի գեղեցիկ սինյորայի, որի պարանոցին ոսկյա մի շատ շքեղ մանյակ կար, մանյակից կախված մի մեդալյոն, իսկ մեդալյոնի մեջ էլ՝ մի բուրատինոյի նկար։

— Այդ իմ նկարն է․․․ Այդ սինյորան էլ Ֆեյան է,— ասաց ինքն իրեն Պինոքիոն, անմիջապես ճանաչելով նրան և, ուրախությունից չկարողանալով զսպել իրեն, փորձեց ձայն տալ.

— Ա՛խ, սիրելի Ֆեյա, ա՛խ, սիրելի Ֆեյա։

Սակայն այդ բառերի փոխարեն նրա կոկորդից մի այնպիսի բարձրաձայն ու երկար զռոց դուրս եկավ, որ թատրոնում գտնվող բոլոր հանդիսատեսներն ու հատկապես երեխաները մի անգամից սկսեցին ծիծաղել։

Տնօրենը սովորեցնելու և հասկացնելու համար, որ հասարակության երեսին կանգնել զռալը անքաղաքավարության նշան է, նրա քթին մտրակի կոթով մի հարված հասցրեց։

Խեղճ էշը, լեզուն մի թիզ դուրս հանելով, սկսեց ամենաքիչը մի հինգ րոպե քիթը լիզել, կարծելով, որ այդպիսով կարող է մեղմացնել զգացվող ցավը։

Հապա ինչքա՜ն հուսահատվեց, երբ, երկրորդ անգամ գլուխը վեր բարձրացնելով, տեսավ, որ օթյակը դատարկ է, և Ֆեյան չքացել է․․․

Աշխարհը նրա գլխին պտույտ եկավ, աչքերն արցունքով լցվեցին և սկսեց դառնորեն լաց լինել։ Սակայն ոչ ոք այդ չնկատեց. չնկատեց նույնիսկ ինքը՝ Տնօրենը, որը մտրակը շրխկացնելով բղավեց.

— Համարձա՛կ եղեք, Պինոքիո՛։ Այժմ այս սինյորներին ցույց կտաք, թե ինչպիսի հիասքանչությամբ եք թռչում օղակների միջով։

Պինոքիոն երկու թե երեք անգամ փորձեց, բայց ամեն անգամ էլ հենց որ օղակին էր հասնում, միջով թռչելու փոխարեն անցնում էր տակից, որն ավելի հարմար էր իր համար։ Վերջում մի անգամ ցատկեց ու անցավ օղակի միջով, բայց դժբախտաբար ետևի ոտքերը կպան օղակին և այդ պատճառով էլ թրմփալով փռվեց գետնին։

Երբ տեղից վեր կացավ, արդեն այնպես էր կաղին տալիս, որ հազիվհազ կարողացավ իրեն գոմը գցել։

— Պինոքիոյին դո՜րս բերեք։ Էշի՜ն ենք ուզում։ Էշին դո՜ւրս բերեք,— այդ տխուր դեպքից խղճահարված և լի կարեկցությամբ գոռում էին երեխաները։

Բայց այդ երեկո էշն այլևս չհայտնվեց։

Հաջորդ առավոտյան անասնաբույժը կամ կենդանիների բժիշկն այցելեց էշին և հայտնեց, որ նա իր ողջ կյանքում կաղ կմնա։ Այն ժամանակ Տնօրենը ախոռապանին ասաց.

— Էլ ի՞նչ օգուտ կարող է տալ ինձ մի կաղ ավանակ։ Իզուր տեղը հաց պիտի ուտի։ Տա՛ր, ուրեմն, շուկա և նորից վաճառիր։

Երբ շուկա հասան, անմիջապես մի գնորդ գտան, որն ախոռապանին հարցրեց.

— Ինչքա՞ն ես ուզում այս կաղ էշի համար։

— Քսան լիր։

— Ես քեզ քսան սոլդո կտամ։ Չկարծես, թե սրան գնում եմ բանեցնելու համար, ես միայն կաշվի համար եմ գնում։ Տեսնում եմ, որ շատ ամուր մաշկ ունի, որից ուզում եմ մեր գյուղի փողային նվագախմբի համար մի լավ թմբուկ պատրաստել։

Ձեզ եմ թողնում պատկերացնել, երեխաներ, թե ինչպիսի հաճույք զգաց խեղճ Պինոքիոն, երբ լսեց, որ իրեն վիճակված է թմբուկ դառնալ։

Հենց որ գնորդը քսան սոլդո վճարեց էշին, քշեց նրան ու տարավ ծովափի մի ժայռի վրա, պարանոցից մի քար կախեց, առջևի ոտքից մի պարան կապեց, որի մյուս ծայրը բռնեց իր ձեռքին, հանկարծակի բոթեց նրան ու գցեց ջուրը։

Պարանոցին քար կապած Պինոքիոն անմիջապես իջավ ջրի տակ, իսկ գնողը, պարանի ծայրն ամուր բռնած ձեռքին, նստեց ժայռի վրա, սպասելով մինչև որ էշը սատկի, որպեսզի քերթի նրա կաշին։

Հաջորդ գլուխները կարդա Այստեղ