Շառլ Պերո | Էշի Կաշին

Կար չկար հարուստ ու հզոր մի թագավոր: Նա այնքան շատ ոսկի ու զորք ուներ, որ ոչ մի ուրիշ թագավոր երազում էլ չէր տեսել: Նրա կինը ամենասիրուն ու ամենախելոք կինն է: Թագավորն ու թագուհին ապրում էին հաշտ ու երջանիկ, բայց շատ էին տխրում, որ երեխա չունեն: Մի օր էլ որոշեցին մի աղջիկ վերցնել ու իրենց հարազատ դստեր պես պահել: Թագավորի մտերիմ ընկերներից մեկը մահացավ և նրա դեռատի դուստրը մնաց որբ: Թագավորն ու թագուհին նրան բերեցին պալատ:

Աղջիկը օր-օրի մեծանում էր ու ավելի գեղեցկանում: Թագավորն ու թագուհին նայում էին իրենց սանիկին, ուրախանում էին ու էլ չեին մտածում, որ ժառանգ չունեն: Մի անգամ թագուհին ծանր հիվանդացավ: Թագավորը գիշեր-ցերեկ չէր հեռանում կնոջ անկողնու մոտից: Բայց թագուհին գնալով թուլանում էր: Զգալով, որ մահը մոտ է, կանչեց թագավորին ու թուլացած ձայնով ասաց.

- Գիտեմ, որ շուտով մեռնելու եմ: Մի բան եմ խնդրում միայն. եթե մտադրվեք երկրորդ անգամ ամուսնանալ, այնպիսի կին ընտրեք, որ ինձնից խելոք ու գեղեցիկ լինի:

Թագավորը հեկեկալով խոստացավ, որ կկատարի նրա կամքը և թագուհին մեռավ: Կնոջ մահից հետո թագավորը գլուխը կորցրել էր, ոչ ուտում էր, ոչ խմում, ու այնպես ծերացավ, որ նրա նախարարները սարսափեցին: Մի անգամ, երբ թագավորը իր սենյակում նստած վշտից հառաչում էր և լաց լինում, ներս մտան նախարարները և խնդրեցին վերջ տալ լացուկոծին ու մտածել ամուսնության մասին: Թագավորը լսել անգամ չէր ուզում, բայց նախարարները ձեռք չէին քաշում, ամեն կերպ համոզում էին, որ անպայման ամուսնանա: Թագավորն ասաց.

- Ես հանգուցյալ թագուհուն խոստացել եմ երկրորդ անգամ ամուսնանալ միայն այն դեպքում, եթե նրանից ավելի խելոք ու սիրուն կին գտնեմ: Այդպիսի կին աշխարհում չկա: Դրա համար էլ ես երբեք չեմ ամուսնանա: Նախարարներն ուրախացան, որ թագավորը գոնե մի փոքր զիջում արեց, ու սկսեցին ամեն օր գեղեցիկ կանանց նկարներ ցույց տալ, որ թագավորը ընտրություն կատարի: Բայց թագավորը միշտ գտնում էր, որ հանգուցյալ թագուհին ավելի լավն էր, ու նախարարները հուսահատված էին մնում: Մի անգամ էլ գլխավոր նախարարը եկավ թագավորի մոտ և ասաց.

- Մի՞թե ձեր սանիկը իր խելքով ու գեղեցկությամբ պակաս է փայլում, քան հանգուցյալ թագուհին: Դուք այդպիսի խելոք ու գեղեցիկ կին չեք գտնի աշխարհում: Ամուսնացեք նրա հետ:

Թագավորը համաձայնեց: Նախարարներն ու պալատականները գոհացան, բայց արքայադուստրը սարսափեց այդ մտքից: Նա բոլորովին չէր ուզում ծեր թագավորի կինը դառնալ: Թագավորն ուշադրություն չդարձրեց նրա առարկությանը և հրամայեց իսկույն պատրաստվել հարսանիքի: Արքայադուստրը հուսահատությունից գլուխը կորցրել էր, չգիտեր ինչ անի, ում դիմի: Մեկ էլ հիշեց կախարդ Սիրենիին՝ իր մորաքրոջը, ու որոշեց խորհրդակցել նրա հետ: Հենց այդ գիշեր էլ նստեց ոսկե սայլակը, որին խոյ էր լծված ու ճամփա ընկավ: Կախարդը ուշադիր լսեց արքայադստեր պատմությունը:

- Եթե իմ խորհորդները բոլորը ճշտությամբ կատարես, ամեն ինչ լավ կվերջանա,- ասաց նա: 

Արքայադուստրը խոստացավ կատարել: Կախարդն ասաց.

- Նախ դու թագավորից մի զեգստ պահանջիր, որ երկնքի պես կապուտակ լինի: Նա չի կարող այդպիսի զգեստ ճարել:

Արքայադուստրը շնորհակալություն հայտնեց ու վերադարձավ տուն: Առավոտյան նա թագավորին ասաց, թե մինչև երկնքի պես կապուտակ զգեստ չստանա, չի համաձայնի նրա կինը դառնալ: Թագավորն իսկույն կանչեց լավագույն դերձակներին և պատվիրեց երկնքի պես կապուտակ զգեստ կարել:

- Եթե չգոհացնեք արքայադստերը,- ասաց նա, կհրամայեմ բոլորիդ կախել:

Հաջորդ օրը դերձակները բերեցին զգեստը: Արքայադուստրը սարսափեց: Նա կրկին գնաց կախարդ Սիրենիի մոտ ու հարցրեց, թե հիմա ինչ անի: Սիրենին շատ վրդովվեց, որ իր խորհուրդը չօգնեց, և արքայադստերը պատվիրեց այս անգամ էլ լուսնագույն զգեստ պահանջել թագավորից: Թագավորը ոչինչ չէր մերժում արքայադստերը: Կանչեց ամենահմուտ վարպետներին ու այնպես սպառնագին հրամայեց, որ մի օր էլ չանցած զգեստը բերին: Այդ գեղեցիկ զգեստը տեսնելով, արքայադուստրը ավելի վշտացավ: Սիրենին իմանալով այս նոր անհաջողությունը, եկավ արքայադստեր մոտ ու ասաց.

- Առաջին և երկրորդ անգամ թագավորին հաջողվեց կատարել քո խնդրանքը: Հազիվ թե կարողանա արևափայլ զգեստ կարել:

Արքայադուստրը համաձայնեց և թագավորից այդպիսի զգեստ պահանջեց: Թագավորն առանց երկար-բարակ մտածելու իր թագի բոլոր ադամանդներն ու սուտակները տվեց, միայն թե զգեստը արևի պես փայլեր: Դրա համար էլ, երբ զգեստը բերին ու բաց արին, բոլորը կկոցեցին իրենց աչքերը. զգեստն իսկապես արևի պես փայլում էր: Միայն արքայադուստրն էր տխուր: Կախարդ Սիրենին հայտնվեց նրան և ասաց.

- Մի տխրիր, զավակս, այս անգամ թագավորից պահանջիր նրա սիրած էշի կաշին:

Այդ էշը, որի կաշին կախարդի խորհրդով պետք է պահանջեր արքայադուստրը, սովորական էշ չէր: Ամեն առավոտ նա փթրի փոխարեն շողշողուն ոսկեդրամներ էր թափում: Պարզ է, թե թագավորը ինչպես կսիրեր և կփայփայեր նրան: Արքայադուստրը ուրախացավ: Նա համոզված էր, որ թագավորը ոչ մի դեպքում չէր համաձայնի մորթել էշին: Թագավորը թեև զարմացավ այդ պահանջից, բայց առանց տատանվելու հրամայեց կատարել արքայադստեր պահանջը: Էշին մորթեցին ու կաշին հանդիսավոր բերին: Աղջիկը հուսահատությունից չէր իմանում ինչ անի, այդ ժամանակ հայտնվեց կախարդ Սիրենին:

- Մի տխրիր, սիրելիս,- ասաց նա,- գուցե լավն էլ հենց սա է: Շուտ փաթաթվիր էշի կաշվի մեջ ու հեռացիր պալատից: Ոչինչ մի վերցնի, զգեստներդ սնդուկի մեջ գետնի տակով կգան ետևիցդ: Վերցրու իմ կախարդական փայտիկը, հենց որ զգեստներիդ կարիքն զգաս,  այս փայտիկով զարկիր գետնին, և սնդուկը կհայտնվի քո առաջ: Դե, շուտ հեռացիր, էլ մի՛ հապաղիր:

Արքայադուստրը համբուրեց կախարդին, էշին զզվելի կաշին քաշեց վրան, դեմքին մուր քսեց, որ ոչ ոք չճանաչի ու դուրս եկավ պալատից: Արքայադստեր անհետացումը մեծ իրարանցում առաջացրեց պալատում: Թագավորը հազարավոր հեծյալներ ու բազում նետաձիգներ ուղարկեց բոլոր ուղղություններով, որ գտնեն նրան: Բայց կախարդը արքայադստերն անտեսանելի դարձրեց թագավորի ծառաների աչքին: Դրա համար թագավորը վերջ ի վերջո հրաժարվեց ապարդյուն որոնումներից: Իսկ արքայադուստրը շարունակեց իր ճամփան: Նա շրջում էր տնից տուն և խնդրում իրեն սպասուհի ընդունել: Սակայն ոչ ոք չէր համաձայնում, որովհետև նա էշի կաշվի մեջ շատ տգեղ էր: Վերջապես հասավ մի մեծ տան: Տանտիրուհին համաձայնեց արքայադստերը աղախին ընդունել: Պատվիրեց լվալ սպիտակեղենը, արածացնել հնդկահավերին, ոչխարներին, մաքրել խոզերի տաշտակները: Մի անգամ առվակի ափին նստած արքայադուստրը տեսավ ջրում իր արտացոլանքը և սարսափեց իր գարշելի տեսքից: Ամաչեց, որ այդքան կեղտոտ է և էշի կաշին մի կողմ նետելով, լողացավ առվակում: Բայց տուն գնալիս կրկին փաթաթվեց էշի կաշվի մեջ: Հաջորդ օրը տոն էր և նա աշխատանքից ազատ լինելով, որոշեց հագնել իր գեղեցիկ զգեստներից մեկը:Կախարդական փայտիկը հատակին խփեց, հայտնվեց նրա սնդուկը: Նա վերցրեց երկնագույն զգեստը ու սկսեց հագնվել: Նայում է հայելուն, հիանում իրենով: Դրանից հետո բոլոր տոն օրերին նա զարդարվում էր մի շքեղ զգեստով: Բայց ոչխարներից ու հնդկահավերից բացի նրան ոչ ոք չէր տեսնում և կոչում էին նրան Էշի Կաշի: Մի անգամ երիտասարդ արքայազնը որսից վերադառնալիս հանգստանալու համար մտավ այն տունը, որտեղ աշխատում էր Էշի Կաշին: Մի փոքր հանգստացավ, վեր կացավ ու սկսեց շրջել տանը և բակում: Պատահմամբ մոտեցավ մութ միջանցքի ծայրին, որտեղ մի փակ դուռ տեսավ: Արքայազնը շատ հետաքրքրասերն էր և ցանկացավ իմանալ, թե ով է ապրում այնտեղ: Նա նայեց բանալու անցքից ու ապշեց, երբ այդ փոքրիկ խցիկում տեսավ շքեղ հագնված գեղեցիկ արքայադստերը: Վազեց տանտիրուհու մոտ հարցնելու, թե ով է խցիկում ապրողը: Նրան ասացին, որ այնտեղ ապրում է մի փոքրիկ աղջիկ, որը հագուստի փոխարեն միշտ փաթաթվում է էշի կաշվի մեջ, դրա համար էլ բոլորը նրան Էշի Կաշի են ասում: Արքայազնը ոչինչ էլ չիմացավ: Նա վերադարձավ պալատ, բայց չկարողացավ մոռանալ բանալու անցքից տեսած գեղեցկուհուն: Նա ափսոսում էր, որ այն ժամանակ ներս չմտավ ու չծանոթացավ աղջկա հետ: Ու մտքին դրեց հաջորդ անգամ անպայման այդպես վարվել: Աննման գեղեցկուհու մասին շատ մտածելուց արքայազնը ծանր հիվանդացավ: Հայրն ու մայրը չգիտեին ինչ անեն, բժիշկ կանչեցին, բայց բժիշկներն էլ չկարողացան օգնել: Վերջապես թագուհուն ասացին, թե նրա որդին հավանաբար, մեծ վիշտ ունի և դրանից է հիվանդացել: Թագուհին հարցուփորձ արեց որդուն, սա լուռ մնաց: Բայց երբ թագուհին չոքեց նրա առաջ ու սկսեց լաց լինել, արքայազնը ասաց.

- Ուզում եմ, որ Էշի Կաշին ինձ համար կարկանդակ թխի ու ինքն էլ բերի պալատ:

Հրամանը ստացած արքայադուստրը փակվեց իր սենյակում, մի կողմ նետեց Էշի Կաշին, լվաց դեմքն ու ձեռքերը, մաքուր շոր հագավ ու սկսեց կարկանդակ պատրաստել: Վերցրեց ամենալավ ալյուրը, ամենաթարմ ձվերն ու կարագը: Խմորը խառնելիս մատանին գցեց խմորի մեջ:

Արքայազնը, երբ ստացավ կարկանդակը, այնպիսի ագահությամբ սկսեց այն ուտել, որ բժիշկները զարմանքից օրորեցին գլուխները: Եվ իսկապես, արքայազնը այնպես արագ էր ուտում, որ քիչ մնաց խեղդվեր մատանուց: Բայց արքայազնը մատանին հանեց բերանից ու դրանից հետո սկսեց հանգիստ ուտել: Սակայն նա չապաքինվեց և օր օրի վատթարանում էր: Բժիշկներն ասացին, որ նա հիվանդացել է սիրուց: Թագուհին և թագավորը որդուն պաղատեցին ասել, թե ում է սիրահարվել:

- Սիրելիս, ասա, ում ես սիրահարվել, և քեզ կամուսնացնենք հետը, եթե նույնիսկ ամենաետին սպասուհին լինի:

Արքայազնը հայտարարեց, որ կամուսնանա նրա հետ, ում մատին կհարմարվի կարկանդակից ելած մատանին:  Ու բարձրի տակից հանեց Էշի Կաշվի մատանին: Թագավորն ու թագուհին վերցրին մատանին, ուշադիր զննեցին ու որոշելով, որ դա միայն աշխարհիս ամենագեղեցիկ մատին կարող է հարմարվել, համաձայնեցին արքայազնի հետ: Թագավորը հրամայեց անհապաղ թմբուկ զարկել և մունետիկներ ուղարկել ամբողջ քաղաքը, բոլոր աղջիկներին հրավիրել մատանին փորձելու: Մունետիկները վազում էին փողոցներում ու հայտարարում, որ այն աղջիկը, ում մատին հարմար գա մատանին, կամուսնանա երիտասարդ արքայազնի հետ:

Նախ պալատ ներկայացան իշխանուհիները, հետո պալատական աղջիկները, բայց որքան էլ ջանք էին թափում, մատանին չէր մտնում ոչ մեկի մատը: Ստիպված եղան հրավիրել դերձակուհիներին: Նրանք սիրունիկ էին, բայց նրանց մատները կոշտացել էին ու հաստացել շատ կար անելուց, մատանին չէր մտնում: Վերջապես հերթը հասավ սպասուհիներին, բայց սրանք էլ անհաջողության մատնվեցին: Արդեն բոլորը փորձել էին, ոչ մեկի մատին չէր հարմարվել:

- Իսկ այն Էշի Կաշին, որը վերջերս ինձ համար կարկանդակ էր թխել, կանչե՞լ եք,- հարցրեց արքայազնը:

Պալատականները հռհռացին ու պատասխանեցին, որ Էշի Կաշվին չեն կանչել պալատ, որովհետև շատ կեղտոտ ու տգեղ է:

- Կանչեք նրան,- հրամայեց թագավորը:

Այդ ժամանակ պալատականները քթների տակ ծիծաղելով վազեցին Էշի Կաշվին բերելու: Արքայադուստրը լսել էր թմբուկների զարկերն ու մունետիկների կանչերը և հասկացել, որ այս ամբողջ իրարանցման պատճառը մատանին է: Նա շատ ուրախացավ, երբ տեսավ, որ գալիս են իր ետևից: Շտապ սանրվեց ու հագավ լուսնագույն զգեստը: Երբ լսեց դռան թակոցը, էշի կաշին զգեստի վրայից քաշեց ուսերին ու բացեց դուռը:

Պալատականները ծաղրանքով հայտնեցին, որ թագավորը նրան ուզում է ամուսնացնել իր որդու հետ և տարան պալատ: Էշի Կաշվի անսովոր տեսքից ապշած արքայազնը չէր հավատում, որ դա բանալու անցքից իր տեսած գեղեցկուհին է: Տխուր ու շփոթված արքայազնը նրան հարցրեց.

- Դու՞ք եք ապրում մութ միջանքցի ծայրի խցիկում, այն մեծ տանը, ուր այցելել էի ես վերջերս:

- Այո,- ասաց աղջիկը:

- Ցույց տվեք ձեր ձեռքը,- առաջարկեց արքայազնը:

Ինչպես ապշեցին թագավորը և թագուհին ու բոլոր պալատականները, երբ սև ու կեղտոտ կաշվի տալից դուրս եկավ փոքրիկ ու նուրբ մի ձեռք ու մատանին հարմար նստեց նրա մատին: Այստեղ արքայադուստրը մի կողմ նետեց էշի կաշին: Արքայազնը նրա գեղեցկությունից ապշած՝ մոռացավ իր հիվանդությունը և ուրախությունից գլուխը կորցրած՝ ծնկի եկավ նրա առաջ: Թագավորն ու թագուհին նույնպես ողջագուրվեցին նրա հետ և հարցրին՝ համաձա՞յն է ամուսնանալ իրենց որդու հետ: Արքայադուստրը ուզում էր ինչ-որ բան ասել, երբ առաստաղը բացվեց և յասամանագույն ծաղիկներից շինված երկանիվ կառքով ցած իջավ կախարդ Սիրենին: Նա բոլորին պատմեց արքայադստեր պատմությունը:

Թագավորն ու թագուհին կախարդի պատմությունը լսելուց հետո ավելի շատ սիրեցին արքայադստերը ու անմիջապես ամուսնացրին իրենց որդու հետ: Հարսանիքին աշխարհի չորս կողմից եկան հավաքվեցին բոլոր թագավորները: Ոմանք կառքերով, ոմանք ձիերով, ավելի հեռուներից գալիս էին փղերին, վագրերին ու արծիվներին հեծած:

Շատ ճոխ ու շքեղ հարսանիք արին, բայց արքայազնը ու նրա ջահել կինը ուշադրություն չէին դարձնում այդ ամենի վրա, ամբողջ ժամանակ նրանք միայն իրար էին նայում և միայն իրար տեսնում:

Տես նաև Կապույտ Մորուքը, Քնած Գեղեցկուհին և Կոշկավոր կատուն