Բլեզ Պասկալ «Մտքեր» համառոտ

Բլեզ Պասկալ

Մտքեր

(համառոտ)

1658 

«Ջանանք լավ մտածել. ահա բարոյականության սկզբունքը»,- ասում է Պասկալը: Մտածողության ամենաանմիջական առարկան մարդն է, որը կանգնած է անվերջ մեծի և անվերջ փոքրի միջև: Մարդու ողջ արժանիքը նրա մտածողությունն է, որը, սակայն, վարակված է մարդու երկու հնարավորություններով՝ մեծությամբ և նողկալիությամբ:

Մարդն ունայն է և անվերջ հոգ է տանում ոչ թե իր, այլ իր ներսում ապրող երևակայական անհատի մասին՝ այլոց աչքերում վերջինիս երևակայական կյանքով ապրելու համար: Սա ինքնասիրություն է, որը սնվում է սեփական չնչինության գիտակցությունից: Մարդն ուզում է երջանիկ լինել, որովհետև դժբախտ է, չէ՞ որ նրա կյանքը սոսկ մահվան նախերգանք է: Փիլիսոփաներն առաջարկում են չմտածել մահվան մասին, բայց այդպիսի «ստոիցիզմն» ընդունելի չէ, քանզի մարդը ստեղծված է հենց մտածելու համար:

Բանականությունը վեճի առարկա է պիրրոնականների և դոգմատիկների համար: Մոնտենը, խոսելով մարդու՝ իբրև բանական էակի մասին, այնուամենայնիվ, հավասարեցնում է նրան կենդանուն: Էպիկտետոսը փորձում է բարձրացնել մարդուն առ Աստված: Պասկալը դեմ է սկեպտիկներին և պիրրոնականներին: Բանականությունը ոչինչ չէ, քանզի գործ ունի ճանաչողության սկզբունքների հետ, իսկ ճանաչողությունն ինքը անվերջ է:  

Մարդու կամքը միտված է երջանկությանը: Սակայն երջանկության հասնելու միջոցները միշտ չէ, որ համընկնում են բանականության սկզբունքների հետ: Ոմանք հրաժարվում են կրքերից և ուզում են նմանվել աստվածների, իսկ ոմանք հրաժարվում են բանականությունից և նմանվում են կոպիտ կենդանիների: Իրականում փրկության ճանապարհը բարոյականության և հավատի միջով է անցնում: Բանականությունը չի կարող ճանաչել Աստծուն, ինչպես նաև հաշիվ պահանջել քրիստոնյայից իր հավատի համար: Դեռևս Մոնտենն է ասել, որ պետք է անմիտ դառնալ խոհեմանալու համար: Հավատը ոչ թե բանականության, այլ սրտի շնորհ է: Ինչպես իրավացիորեն նկատել է Յանսենիուսը, սերն առ Աստված վերջավոր արարածների նկատմամբ վերջավոր սիրո և պաշտամունքի միջոցով չէ դրսևորվում, քանզի ձգտել վերջավորին, նշանակում է հրաժարվել անվերջից:

Պասկալը ճանաչում է միայն մեկ միջնորդի. դա Քրիստոսն է: Անհնար է, հասկանալով սեփական չնչինությունը, չսիրել նրան: Մինչդեռ միայն հիշյալ սերը կարող է ճանապարհ լինել դեպի վերջնական ճշմարտություն, քանզի մարդու համար իր բնությունը ճանաչելի չէ Քրիստոսից դուրս: Սկեպտիցիզմի թակարդից պետք չէ վախենալ, քանզի Քրիստոսն ինքն է վկայում աստվածային գոյությունը իր կյանքով: Դա Աստծո գոյության ռացիոնալ ապացույց չէ, այլ շատ ավելին: «Ճշմարիտ քրիստոնյան սիրում է մերձավորներին, բայց նրա սերը պարփակվում է այդ սահմանների մեջ ու տարածվում է իր թշնամիների և ապա Աստծո թշնամիների վրա…»:

Պասկալը քննադատում է Մոնտենին առավելապես մահվան մասին նրա «հեթանոսական» դատողությունների համար: Դեկարտը անօգուտ է և ոչ հուսալի: Նույնիսկ եթե նրա տեսությունը լիներ ճշմարիտ, ապա այդ դեպքում ողջ փիլիսոփայությունը չարժե անգամ մեկ ժամվա չարչարանք:

«Ճանաչիր ինքդ քեզ» սոկրատյան բանաձևը ճշմարիտ է անգամ, եթե բուն իմացական արդյուքները չնչին են: Հավատը ո´չ սկիզբ է, ո´չ էլ արդյունք: Ազատությունը կյանքում հանգում է բազում գրազների, որոնք բացվում են պատահականորեն և ըստ էության խաղադրույթը կա´մ Աստված է, կա´մ ոչինչ: Կա´մ Աստծո հետ, կա´մ առանց Աստծո: Նման գրազը տարբերվում է բոլոր սովորական գրազներից, քանի որ պարտության դեպքում ոչինչ չես կորցնում, իսկ հաղթանակի դեպքում շահում ես ամեն ինչ:

Երանելի կյանքը արժե այդպիսի ռիսկ: Գաղափարն այն մասին, որ մարդը պիտի խաղադրույք կատարի, Պասկալից ի վեր կենտրոնական գաղափարն է ամեն փիլիսոփայության, ըստ որի մարդը ինքնաբավ մոնադ չէ, այլ մասն է իրեն գերազանցող ամբողջության: