
«Ջանանք լավ մտածել. ահա բարոյականության սկզբունքը»,- ասում
է Պասկալը: Մտածողության ամենաանմիջական առարկան մարդն է, որը կանգնած է անվերջ մեծի
և անվերջ փոքրի միջև: Մարդու ողջ արժանիքը նրա մտածողությունն է, որը, սակայն, վարակված
է մարդու երկու հնարավորություններով՝ մեծությամբ և նողկալիությամբ:
Մարդն ունայն է և անվերջ հոգ է տանում ոչ թե իր, այլ իր ներսում
ապրող երևակայական անհատի մասին՝ այլոց աչքերում վերջինիս երևակայական կյանքով ապրելու
համար: Սա ինքնասիրություն է, որը սնվում է սեփական չնչինության գիտակցությունից: Մարդն
ուզում է երջանիկ լինել, որովհետև դժբախտ է, չէ՞ որ նրա կյանքը սոսկ մահվան նախերգանք
է: Փիլիսոփաներն առաջարկում են չմտածել մահվան մասին, բայց այդպիսի «ստոիցիզմն» ընդունելի
չէ, քանզի մարդը ստեղծված է հենց մտածելու համար:
Բանականությունը վեճի առարկա է պիրրոնականների և դոգմատիկների
համար: Մոնտենը, խոսելով մարդու՝ իբրև բանական էակի մասին, այնուամենայնիվ, հավասարեցնում
է նրան կենդանուն: Էպիկտետոսը փորձում է բարձրացնել մարդուն առ Աստված: Պասկալը դեմ
է սկեպտիկներին և պիրրոնականներին: Բանականությունը ոչինչ չէ, քանզի գործ ունի ճանաչողության
սկզբունքների հետ, իսկ ճանաչողությունն ինքը անվերջ է:
Մարդու կամքը միտված է երջանկությանը: Սակայն երջանկության
հասնելու միջոցները միշտ չէ, որ համընկնում են բանականության սկզբունքների հետ: Ոմանք
հրաժարվում են կրքերից և ուզում են նմանվել աստվածների, իսկ ոմանք հրաժարվում են բանականությունից
և նմանվում են կոպիտ կենդանիների: Իրականում փրկության ճանապարհը բարոյականության և
հավատի միջով է անցնում: Բանականությունը չի կարող ճանաչել Աստծուն, ինչպես նաև հաշիվ
պահանջել քրիստոնյայից իր հավատի համար: Դեռևս Մոնտենն է ասել, որ պետք է անմիտ դառնալ
խոհեմանալու համար: Հավատը ոչ թե բանականության, այլ սրտի շնորհ է: Ինչպես իրավացիորեն
նկատել է Յանսենիուսը, սերն առ Աստված վերջավոր արարածների նկատմամբ վերջավոր սիրո
և պաշտամունքի միջոցով չէ դրսևորվում, քանզի ձգտել վերջավորին, նշանակում է հրաժարվել
անվերջից:
Պասկալը ճանաչում է միայն մեկ միջնորդի. դա Քրիստոսն է: Անհնար
է, հասկանալով սեփական չնչինությունը, չսիրել նրան: Մինչդեռ միայն հիշյալ սերը կարող
է ճանապարհ լինել դեպի վերջնական ճշմարտություն, քանզի մարդու համար իր բնությունը
ճանաչելի չէ Քրիստոսից դուրս: Սկեպտիցիզմի թակարդից պետք չէ վախենալ, քանզի Քրիստոսն
ինքն է վկայում աստվածային գոյությունը իր կյանքով: Դա Աստծո գոյության ռացիոնալ ապացույց
չէ, այլ շատ ավելին: «Ճշմարիտ քրիստոնյան սիրում է մերձավորներին, բայց նրա սերը պարփակվում
է այդ սահմանների մեջ ու տարածվում է իր թշնամիների և ապա Աստծո թշնամիների վրա…»:
Պասկալը քննադատում է Մոնտենին առավելապես մահվան մասին նրա
«հեթանոսական» դատողությունների համար: Դեկարտը անօգուտ է և ոչ հուսալի: Նույնիսկ եթե
նրա տեսությունը լիներ ճշմարիտ, ապա այդ դեպքում ողջ փիլիսոփայությունը չարժե անգամ
մեկ ժամվա չարչարանք:
«Ճանաչիր ինքդ քեզ» սոկրատյան բանաձևը ճշմարիտ է անգամ, եթե
բուն իմացական արդյուքները չնչին են: Հավատը ո´չ սկիզբ է, ո´չ էլ արդյունք: Ազատությունը
կյանքում հանգում է բազում գրազների, որոնք բացվում են պատահականորեն և ըստ էության
խաղադրույքը կա´մ Աստված է, կա´մ ոչինչ: Կա´մ Աստծո հետ, կա´մ առանց Աստծո: Նման գրազը
տարբերվում է բոլոր սովորական գրազներից, քանի որ պարտության դեպքում ոչինչ չես կորցնում,
իսկ հաղթանակի դեպքում շահում ես ամեն ինչ:
Երանելի կյանքը արժե այդպիսի ռիսկ: Գաղափարն այն մասին, որ
մարդը պիտի խաղադրույք կատարի, Պասկալից ի վեր կենտրոնական գաղափարն է ամեն փիլիսոփայության,
ըստ որի մարդը ինքնաբավ մոնադ չէ, այլ մասն է իրեն գերազանցող ամբողջության:
Տես նաև Մոնտեն Փորձեր, Լարոշֆուկո Մաքսիմներ և Մոնտեսքյո Պարսկական նամակներ
Բլեզ Պասկալ | Մտքեր | համառոտ
Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ
on
июля 04, 2015
Rating:
