Նոամ Խոմսկի
(համառոտ)

Ավանդական քերականությունը և կառուցվածքային լեզվաբանությունը
հավաքեցին մեծ էմպիրիկ նյութ լեզվի փաստերից և ուսումնասիրություններից: Ե´վ նորմատիվ
ավանդական քերականությունը, և´ կառուցվածքային լեզվաբանությունը իրենց նկարագրական
ուղղությամբ մնում են դասակարգումների մակարդակի վրա: Ամերիկացի լեզվաբան Նոամ Խոմսկին
(ծնվ. 1928) փոխում է իրավիճակը: Նրա կարծիքով լեզվաբանության գլխավոր խնդիրը ոչ թե
փաստերի և տվյալների պակասն է, այլ ավելի շուտ այն, որ գոյություն ունեցող տեսությունները
չեն կարողանում ի մի բերել բազմաթիվ տվյալները, նկարագրում են, բայց չեն բացատրում
և համակարգում դրանք:
Խոմսկու կոնցեպցիան, որը սկզբնապես մշակվել է «Քերականական
կառուցվածքներ» (1957) աշխատության մեջ, ապրել է որոշ փոփոխություններ, այնպես որ կարելի
է ավելի շուտ խոսել երեք տարբեր տեսությունների մասին՝ կերպափոխող սերող քերականության
մասին, ստանդարտ տեսության և ընդլայնված ստանդարտ տեսության: Սերող քերականությունը
չի վերլուծում և չի նկարագրում ասույթները, այլ տրամաբանա-մաթեմատիկական հաշվարկի նմանությամբ
սերում է տվյալ լեզվի բոլոր հնարավոր քերականական նախադասությունները: Ոչ թե իմաստավորվածությունը
և ճշմարտությունը, այլ ձևական կորեկտությունն է հետաքրքրում լեզվաբանին: «Շարահյուսկան
կառույցներում» Խոմսկին ցույց է տալիս, թե ինչպես կարելի է միջուկային-տարրական նախադասություններից
ստանալ բարդ նախադասություններ: Նա ներմուծում է խորքային և մակերեսային կառույցների
հասկացությունները, որոնք, կախված յուրաքանչյուր լեզվի առանձնահատկությունից, փոխում
են նախադասության ներսում շարահյուսկան կապերը:
Ահա կերպափոխող սերող քերականության օրինակներ. «Պետրոսը
դաստիարակում է Պողոսին» և «Պողոսը դաստիարակում է Պետրոսին»: Այս նախադասությունները
ունեն միևնույն բառային կազմը, սակայն տարբեր նշանակություններ: Այդուհանդերձ «Պողոսը
դաստիարակված է Պետրոսի կողմից» և «Պետրոսը դաստիարակում է Պողոսին» ասույթները համընկնում
են իմաստով, քանի որ առաջինը խորքային կառույցի օրինական կերպափոխություն է: Խորքային
կառույցի մեջ E նախադասությունը բաժանվում է երկու կատեգորիայի՝ անվանական և բայական
խմբերի: Այս վերջինները բաժանվում են ուրիշ շարույթների, մինչև որ չեն հասնի անվանը՝
N, բային՝ V, մակբային՝ Adv, և ածականին՝ Adj և այլն:
Կարելի է գնահատել տվյալ վերլուծության օգտակարությունը,
երբ բախվում են երկիմաստ նախադասությունների (երկու խորքային կառույցների, որոնք համապատասխանում
են տարբեր իմաստների): «Իմանալ լեզուն»,-գրում է Խոմսկին «Բանականություն և լեզու»
գրքում,-«նշանակում է կարողանալ իմաստաբանական և հնչյունական մեկնաբանություն վերագրել
խորքային կառույցին և առանձնացնել նրա հետ կապված մակերեսային կառույցը»:
Խոմսկու կոմպետենցիա և կիրառություն հասկացությունները հիշեցնում
են Ֆերդինանդ դը Սոսյուրի լեզվի և խոսքի հակադրությունը: Կոմպետենցիան կազմում է խոսող
սուբյեկտի կանոնների և մեխանիզմների համալիր, որոնք թույլ են տալիս ստեղծել և գնահատել
նախադասությունների և հաղորդումների անվերջ բազմություն (լեզվի համաբանություն): Կիրառությունը
կոմպետենցիայի կոնկրետ իրագործումն է (խոսքի համաբանություն):
Կոմպետենցիան Խոմսկին (ի տարբերություն Սոսյուրի) կապում
է սուբյեկտի ստեղծագործ ակտիվության հետ, որն անհայտ է Բլումֆիլդին և Սկիներին: Հղում
անելով Հումբոլդտին՝ Խոմսկին նշում է լեզվի համար անվերջ հնարավորություններ, որոնք
ելնում են վերջավոր միջոցներից:
Նոամ Խոմսկի համառոտ
Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ
on
июля 04, 2015
Rating:
