Վիլյամ Սարոյան | Գյուղացին


Սարգիս անունով մի մարդ 1908-ին Հայաստանի Գյուլտիկ գյուղից Ամերիկա եկավ:  Դեռ 30 տարեկան չկար: Խիտ, կարճ կտրած մազերով, սև, հաստ բեղերով աժդահա մի գյուղացի էր: Քաշը հավանաբար մի 100 կիլո կլիներ, բայց գեր չէր երևում, և ուներ տարօրինակ ու թախծոտ հայացք: Գյուլտիկում առանձնապես հայտնի մարդ չէր: Գյուլտիկում առհասարակ հայտնի մարդիկ չկային: Բայց նա լավ ընկերներ ուներ՝ հայեր, քրդեր, թուրքեր, արաբներ, հրեաներ, հույներ, բուլղարներ և ուրիշ ազգի ու ցեղի մարդիկ: Նրանց հետ խոսում էր հայերեն, թուրքերեն, քրդերեն, արաբերեն և, հեռանալով, շատ ընկերներ էր թողել Գյուլտիկում:
1908-ի մայիսին հասավ Նյու Յորք: Դա մի սարսափելի տեղ էր, մեկը չկար, որ հետը խոսեր:
1908-ին Նյու Յորքում հատուկենտ էին այն մարդիկ, որ մի երկու բառ հայերեն, քրդերեն, թուրքերեն կամ արաբերեն գիտեին:
Մենակ էր:
Մեկնեց Լին՝ Մասաչուսեթս, աշխատանք գտավ կոշիկի գործարանում և սկսեց կամաց-կամաց անգլերեն սովորել:
Գործը դժվար էր, դժվար՝ հատկապես իր նման աժդահա մարդու համար: Այնպիսի գործ չէր, որ մարդ աներ մեջքով, ուսերով, ոտքերով… Ոչ, ձանձրալի մի աշխատանք էր, որ մարդ պիտի աներ միայն մատներով և օգտագործեր բազկի մի քանի մկանը: Եվ աչքը:
Կոշիկի գործարանում նա աշխատեց մի ամբողջ տարի, և միայնակությունը գնալով սաստկացավ ու սաստկացավ: Լինում մի քանի հայ ընտանիք կար, բայց գյուղացին նրանց չէր սիրում: Բոլորովին նման չէին Գյուլտիկի հայերին:
Մի գիշեր հարբեց ու երբ օրորվելով գնում էր փողոցով, նրան հանդիպեց մի հայ տերտեր: Միասին գնացին տեր հոր տունը:
- Ցավդ ի՞նչ է, տղաս,- հարցրեց հայրը:
- Մենակ եմ,- տնքաց գյուղացին:
- Աստված քեզ հետ է,- ասաց տեր հայրը:
- Դա շատ պատվական է,- պատասխանեց գյուղացին,- բայց ես մենակ եմ, տեր հայր: Մարդ չկա, որ հետը խոսեմ: Գյուլտիկում բոլորին ճանաչում էի, քրիտոնյաներին էլ, անհավատներին էլ: Ախ, տեր հայր, ինչ անուշ էր Գյուլտիկը:
- Դու պիտի պսակվես,- ասաց տեր հայրը:
- Ինչո՞ւ չէ, ինձ համար մի սիրուն աղջիկ գտիր, որ ճաշ եփել իմանա, հետս հայերեն ու մեկ ուրիշ լեզու՝ թուրքերեն կամ արաբերեն խոսի, ու, ինչո՞ւ չէ, կպսակվեմ:
Տեր հայրը գյուղացուն անկողին դրեց:
Մի շաբաթ անց գյուղացին նամակ ստացավ տերտերից: Տեր հայրն ասում էր, թե մի լավ, բարի աղջիկ է գտել և ուզում է, որ գյուղացին ինչքան կարելի է շուտ գա իր տուն: Գյուղացին մի 50 անգամ կարդաց այդ նամակը, երկար նամակ չէր:
Նա իր ամենալավ շորերը հագավ ու գնաց տերտերի տուն:
- Տեր հայր,- հարցրեց գյուղացին,- նա ճաշ եփել գիտի՞: Շատ եմ ուզում իմանալ՝ ճաշ եփել գիտի՞: Ստամոքսս այս երկրի կերակուրներից խենթացել է: Ճաշ եփել գիտի՞, երգել գիտի՞, հիմա ձեր տա՞նն է:
- Չէ, տղաս,- ասաց տեր հայրը,- իմ տանը չէ, պենք պիտի գնանք նրա տուն:
Մեկ մղոն ճանապարհ անցան, մինչև հասան աղջկա տուն: Ավելին չասելու համար ասենք միայն՝ աղջիկը տգեղ էր:
Գյուղացին կոտրված սրտով կանգնել էր տան առաջ: Տխուր էր իր բոլոր դժբախտությունների համար, կորցրած Գյուլտիկի, կորցրած ընկերների համար, կոշիկի գործարանի անիծյալ աշխատանքի, իր մենակության, Գյուլտիկի ճաշերի, բարի ու գեղեցիկ երգերի համար… Եվ հիմա այս կինը, հայ կինը, անկասկած պարկեշտ մի կին, որ սքանչելի ճաշեր էր եփում, սքանչելի ասեղնագործում… բայց միևնույն է, ինքը, ինքը չի ուզում նրան և հիմա ավելի մենակ է զգում իրեն, քան երբևէ:
Նա գրպանից մի ծխախոտ հանեց, զարկեց լուցկու տուփին և ասաց.
- Տեր հայր, ես պիտի ծխեմ:
Տեր հայրն ասաց.
- Գլխարկդ դիր այստեղ, ներս մտնենք, նստենք: Ես դեռ նրա անունը չեմ ասել քեզ. Էլիզա Իսքանդարյան է:
Գյուղացին ցած դրեց գլխարկը և խոր ներս քաշեց ծխախոտի ծուխը:
- Այո,- ասաց նա,- այդպես է նրա անունն այդպես է, տեր հայր, ես քեզ հավատում եմ…
Իսկ աղջկան ասաց.
- Ինձ համար պատիվ է:
- Դու նրա հոր և մոր հետ պիտի ծանոթանաս,- ասաց տեր հայրը,- նրանք պատվական մարդիկ են:
- Հասկանում եմ, տեր հայր,- ասաց գյուղացին: - Նրանք պատվական մարդիկ են, այս տունն էլ շատ պատվական տուն է: Մեկ վայրկյան իսկ չեմ տատանվի ասելու, որ նրանք աշխարհի ամենալավ մարդիկ են, այո, ամենալավ…
Նա խոր շունչ քաշեց, նորից նայեց աղջկան ու ասաց.
- Այո, ամենալավ, ներիր ինձ, տեր հայր…
Աղջկա հայրն ու մայրը եկան գյուղացու հետ ծանոթանալու և հարցրին անունն ու ազգանունը:
- Սարգիս Խաչատուրյան,- պատասխանեց նա: - Գյուլտիկից, հայրենի երկրի տաքուկ կրծքից պոկված: 15 ամիս է Ամերիկայում է: Մեն մենակ, կորած օտարության մեջ: Մի թշվառական, մի անբախտ մարդ: Ներիր ինձ, տեր հայր, ինչ անարդար է աշխարհը…
Աղջիկը սուրճ պատրաստեց: Անհամ էր: Աղջիկը երգեց: Վատ էր, շատ էր վատ:
Գյուղացին, աթոռին նստած, իր տունն էր հիշում:
Հանեց ոսկի ժամանացույցը, նայեց ու ասաց.
- Ներեցեք ինձ, հայրենակիցներս: Անչափ երջանիկ եմ: Հիմա պիտի գնամ: Աստված ձեզ հետ կենա: Բարի գիշեր:
Տեր հայրն էլ գյուղացու հետ դուրս եկավ:
- Է,- ասաց տեր հայրը,- ինչպե՞ս էր…
- Տեր հայր,- ասաց գյուղացին,- ես անբախտ եմ, շատ անբախտ: Աղջիկը լավ աղջիկ է, լավ սուրճ է պատրաստում, սոխակի ձայն ունի, բայց, տեր հայր, նրա մեջ ինչ-որ բան կա, ինչ-որ փոքրիկ մի բան, որ սրտովս չէ: Չէ, ես չեմ կարող նրա հետ նույն տանը ապրել, պառկել նույն անկողնում, չէ, տեր հայր, չեմ կարող, խոսք չլինի այդ մասին:
- Կվարժվես՝ կսիրես,- ասաց տեր հայրը:
- Չեմ ուզում վարժվել, տեր հայր,- ասաց գյուղացին,- ներիր ինձ, անբախտ եմ:
- Ժամանակի հարց է,- ասաց տեր հայրը,- մի շաբաթ, երկու, մի ամիս, երկու, մի տարի, երկու, մի երեխա հետո՝ երկու… Հետո… Ինչ կա որ… Ամուսնացած մարդ կլինես, երեխաներ կունենաս, տարիները կանցնեն…
- Ներիր ինձ, տեր հայր,- ասաց գյուղացին: - Երախտապարտ եմ քեզ: Բայց այն փոքրիկ, շատ փոքրիկ բանը… Ոչ: Ոչ մեկ շաբաթ, որ երկու: Բարի գիշեր, տեր հայր:
- Բարի գիշեր, տղաս:
Կալիֆոռնիայից Լին ժամանեց մի հայ. և Սարգիս Խաչատությանը սրճարանում մի երեկո հանդիպեց նրան: Միասին օղի խմեցին, և մարդը Սարգիս Խաչատույանին պատմեց Կալիֆոռնիայի մասին:
- Համարյա Հայաստան է,- ասաց մարդը,- արև, խաղաղ, դաշտեր, թզենիներ, առուներ, կովեր:
Գյուղացին ճչաց.
- Կովե՞ր, հայրենակից, դու կովե՞ր ասացիր…
- Հարյուրներով,- ասաց մարդը:
- Տեր Աստված, կովե՜ր… Իսկ աշխատա՞նք, ի՞նչ աշխատանք կա այնտեղ:
- Այգու գործ,- ասաց մարդը:
- Տեր Աստված,- ասաց գյուղացին,- ա՜րև…
Մտմտաց, հետո նորից ճչաց.
- Սիրելի հայրենակից, իսկ մերոնցից՝ հայեր Կալիֆոռնիայում՝ շա՞տ կան… Կարևորը դա է…
- Շատ,- ասաց մարդը:
- Աստվա՜ծ իմ,- ասաց գյուղացին,- ուրեմն գնամ Կալիֆոռնիա:
Ու գնաց:
Կալիֆոռնիա հասավ օգոստոսին, ճիշտ խաղողաքաղի ժամանակ: Աշխատանքն ավելի լավ էր, քան կոշիկի գործարանում, բայց սա էլ իր վատ կողմերն ուներ: Աշխատողների մեծ մասը կամ մեքսիկացի էր, կամ ճապոնացի: Օտար մարդիկ էին: Ինքն ուզում էր խոսել, բայց ոչ մեկը չէր հասկանում իրեն… Եվ առանց խոսելու էր աշխատում:
Իսկ աշխատանքը ողկույզ կտրել ու սինու վրա դնելն էր:
Ողկույզը պիտի մնար արևի տակ ու դառնար չամիչ:  Երբ ողկույզի մի կողմը չորանում էր, երկու հոգի պիտի բարձրացնեն սինիները խաղողը շուռ տային մի այլ սինիի մեջ, որ մյուս կողմն էլ չորանա:
Եվ հաճելի չէր այդ աշխատանքը անել մեքսիկացու հետ, մի մարդու, որի հետ չես կարող խոսել:
Ժամեր շարունակ մեքսիկացու հետ սինիներ շուռ տալը շատ էր ձանձրալի…
Նա ամբողջ ամառն այդ գործն արեց, ձմեռնամուտին հող փխրեցրեց գարնանը այգու վազերն էտեց… Կիրակի օրերը քաղաք գնաց. Մարիփոզա փողոցի վրա գտնվող հայկական մի սրճարան, օղի և սուրճ խմեց, սկամբիլ ու նարդի խաղաց, խոսք ու զրույց արեց իր հայրենակիցների հետ…
Մի կիրակի օր, երբ գյուղացին սրճարանում էր, մի մարդ մտավ այնտեղ և այդ մարդը Արշակ Դոմբալյանն էր. գյուլտիկցի: Արշակ Դոմբալյանը Սարգիս Խաչատուրյանին դեռ հայրենիքից էր ճանաչում: Այնտեղ նրանք իրար հետ հաճախ էին խոսում: Եվ Սարգիս Խաչատությանի համար շատ էր հաճելի, որ այդ գյուլտիկցի մարդուն հանդիպել է Ամերիկայում:
Նրանք ամուր, շատ ամուր ու շատ երկար իրար ձեռք սեղմեցին և համարյա լաց եղան:
- Ախ, Սարգիս եղբայր,- ասաց Արշակ Դոմբալյանը,- ինչպե՞ս ես, ինչպե՞ս…
- Լավ եմ, Արշակ եղբայր,- տխրությամբ ասաց Սարգիսը,- իսկապես շատ լավ եմ: Դո՞ւ ինչպես ես…
- Ախ, ես էլ շատ լավ եմ, սիրելիս,- ասաց Արշակը,- իսկ Ամերիկան հավանո՞ւմ ես, սրտո՞վդ է, գյուլտիկցի եղբայր…
- Ախ, Ամերիկա՜ն,- ասաց Սարգիսը: - Հարցնում ես՝ սրտո՞վս է: Ի՞նչ ասեմ: Գնա, արի… Ծանոթ-անծանոթ մարդկանց հետ սինիներ շուռ տուր: Եղածը դա է: Գնա, արի, ծանոթ, անծանոթ, ծանոթ, անծանոթ… Սինիներ շուռ տուր… Ինչ մարդիկ են, ի՞նչ իմանաս, եղբայր… Առաջ այդպիսի մարդկանց տեսած չկայինք, ի՞նչ ազգ են, ինչպե՞ս է նրանց լեզուն, ի՞նչ իմանաս:
Կալիֆոռնիա տեղափոխվելուց 1 տարի հետո Սարգիս Խաչատուրյանը ամուսնացավ: Կինը մի ավելի համեստ ընտանիքից էր, քան Լինի այն աղջիկը: Բայց ավելի կլորիկ էր, ավելի թուխ, ավելի սիրուն: Մի տարի անց տղա ունեցան: Շատ աշխատեց Սարգիսը, երեք 300 դոլար կուտակեց և տվեց իբրև կանխավճար՝ 10 ակր այգու դիմաց:
Հիմա նա արդեն այգեպան էր՝ իր սեփական իրավունքներով: Ուներ ձիեր, մի կով, մի տուն, մի բարի կին ու մի տղա: Ինչպես տեր հայրն էր ասել, մեկը դարձավ երկու, երկուսը՝ երեք, երեքը՝ չորս, օրեր, ամիսներ, տարիներ, երեխաներ… Այս բոլորը իսկապես շատ լավ էր, հիանալի, նա չէր կարող ասել, թե հիանալի չէ… Նա ավելի փող վաստակեց. ավելի հող գնեց. հերկեց, ցանեց, էտեց, ջրեց, բերք հավաքեց: Նրա տասը ակրանոց այգին մեծացավ, դարձավ 30, ապա 40, 50 ակրանոց այգի:
Նոր տուն կառուցեց, էլեկտրականություն քաշեց ներսը, մեքենա գնեց, գրամաֆոն գնեց, կնոջն ու երեխաներին պաղպաղակ ուտելու, հանքային ջրեր խմելու տարավ, կինոթատրոն տարավ…
Անցան տարիներ:
Ավագ տղան միջնակարգ դպրոցն ավարտեց, և գյուղացին դպրոցի դահլիճում նստած տեսավ, թե տղան ինչպես է վկայական ստանում ու լացը հազիվ զսպեց: Այդ բոլորը շատ լավ էր, սքանչելի: Նա գիտեր, որ այդ բոլորը հոյակապ է:
Ավագ տղան ամուսնացավ Կալիֆոռնիայում ծնված մի հայ աղջկա հետ. հարսանիքի ժամանակ եղավ իսկական նվագ ու պար՝ հայկական, թուրքական, քրդական երգեր եղան, պարեր եղան: Տղան էլ իր համար այգի գնեց: Հրաշալի էր, հրաշալի… Հոյակապ էր, հոյակապ… Նրա մյուս տղան ոչ միայն միջնակարգն ավարտեց, այլև Բերկլիի քոլեջը: Ուղղակի սքանչելի էր…
Այո, այդ բոլորը սքանչելի էր: Հենց իր աչքի առաջ ինչեր փոխվեցին կյանքում ու աշխարհում: Տեսավ հեռախոսը: Տրակտորը: Գորգ մաքրող մեքենան: Լվացքի մեքենան: Սառնարանը: Ռադիոն: Անգլերեն խոսող, անգլերեն գրող, ուրիշ շատ բաներ իմացող իր երեխաներին: Փառավոր դար էր, փառավոր ժամանակներ:
Բայց նա տխուր էր. նա ոչինչ չէր հասկանում: Գյուլտիկն էր հիշում: Այնտեղ ամեն ինչ լավ էր: Այնտեղ մարդ գիտեր, թե ում հետ է խոսում: Արաբը արաբ էր, թուրքը՝ թուրք, քուրդը՝ քուրդ: Մարդ գիտեր, թե ում հետ է խոսում: Ճանաչում էր դեմքը, աչքերը, քիթը, հոտը: Այնտեղ տուն էր, օջախ էր: Երբ մարդ խոսում էր մեկի հետ, գիտեր, թե ում հետ է խոսում: Բայց ի՞նչ էր Ամերիկայում… Նա չէր կարողանում մոռանալ, թե ինչ էր Ամերիկայում…
Եղավ, որ հարգարժան հայեր, գիտուն մարդիկ եկան նրա տուն: Սուրճ խմելիս հարցրին.
- Դե, հայրենակից, ասա՝ Ամերիկան սրտո՞վդ է…
Եվ նա միշտ թախիծով նայեց այդ մարդկանց դեմքին, աչքերին ու ասաց.
- Ի՞նչ իմանամ… գնա, արի, գնա, արի… ու ծանոթ անծանոթ մարդկանց հետ սինի շուռ տուր…


Վիլյամ Սարոյան | Գյուղացին Վիլյամ Սարոյան | Գյուղացին Reviewed by ՏԱՐԸՆԹԵՐՑՈՒՄ on августа 09, 2016 Rating: 5
Технологии Blogger.