Նիկոլ Աղբալյան | Գրիգոր Նարեկացի և Կորյուն

Հանճարը բնածին է, բայց իր ոգեկան սնունդն ստանում է միջավայրից: Միջավայր ասածը այն բնությունն է և մշակույթը, որի մեջ աճում է հանճարը: Երբ մատենագրի մասին է խոսքը՝ ուրիշ ազդեցությանց կարգին կարևոր է որոշել գրքերի ազդեցությունը հեղինակի վրա: Ուստի գրականության պատմության մեջ աղբյուրների հետազոտությունը հիմնական աշխատանք է որևէ հեղինակի ուսումնասիրության համար: Նպատակս է որոշել, թե Գ. Նարեկացին կարդացա՞ծ է Ս. Մաշթոցի վարքը, որ գրած է Կորյուն, հինգերորդ դարում, 443 թ. հետո:

***

Գ. Նարեկացին մեծ ընթերցող եղած է: Այդ մասին ինքն իսկ վկայում է Աստվածածնին նվիրված ներբողի վերջում, իր ընծայական գրության մեջ, դիմելով «լերինն Մոկաց հզոր դիտապետին»՝ Ստեփանոս Եպիկոպոսին. «Եւ ինձ տառապելոյս օգնեա՛ աղօթիւք, որ յարաժամ դեգերիմ յընթեռնուլն և գործոյ եւ ոչ փոքր ինչ ժամանակ սահմանեալ որոշեն»: Անհնարին չէ, ուրեմն, որ իր հարաժամ դեգերումների ընթացքին Գ. Նարեկացին Նարեկացին կարդացած լիներ Կորյունի գործը: Բայց մակաբերումը մեծ արժեք չունի գրականության պատմության համար. կարևորը անհերթելի հետքերն են: Նույն Ստեփանոս Եպիսկոպոսն է, որ հատուկ գրությամբ խնդրած է Գ. նարեկացուց գրել Ապարանից Խաչի Պատմությունը, որ և կատարած է, կցելով իր գրության երկու ներբողյան, մեկը՝ Խաչի, մյուսն Աստվածածնի մասին:

Ապարանից Խաչի Պատմության մեջ Գ. Նարեկացին խոսում է Դավիթ անունով մի եպիսկոպոսի մասին, որ Մոկաց աշխարհում մեռած իր սուրբի հռչակով: Այդ սուրբի եղբոր թոռն էր հիշյալ Ստեփանոս Եպիսկոպոսը, որի մասին գրում է, թե նույն երանելի Դավիթ եպիսկոպոսից ստացած էր իր ուսումը և նրա «աստվածամերձ» ձեռքով ձեռնադրված էր և վանականների վերակացու կարգված: «Որ անոր (այսինքն՝ Դավթի) նմանութիւնը նկարագրեց իր անձի մեջ՝ գեղեցկապէս հետևելով իր նախնիներին»: Եվ շարունակում է. Իսկ ի դատումն ընտրութեան վարժից՝ առաքելագետ և մարգարէածանոթ և աւետարանաժառանգն գիտութեանց և այլց բազմաց սոփեստից և վայելչապէս համբուրիւ պատահեալ: Մեր հիյն մատենագրության մեջ սոփեստ կոչվում են այն վարդապետները, որոնք ծանոթ էին արտաքին գիտությանց և իմաստասիրական գրականության: Նարեկացին ուզում է ասել, թե Ստեփանոս Եպիսկոպոսը ոչ միայն ծանոթ էր Ս. Գրքին (Ավետարան, Գործք և Թուղթք Առաքելոց և Մարգարեներ), այլև պատահած էր համբուրիւ», այսինքն կարդացած էր սիրով բազմաթիվ ուրիշ սոփեստների գործերը:

Հայոց, Վրաց և Աղվանից գրերը հորինելուց հետո Ս, Մաշթոց անցնում է Աղվանից աշխարհ, տեսնում է երկրի Երեմիա եպիսկոպոսին և Արսվաղե թագավորին, որոնք սիրով ընդունում են նրա առաջարկը մանուկկներ հավաքելու և նոր դպրությամբ կրթելու: Երբ աշակերտները հավաքվում են, Երեմիա եպիսկոպոսը շտապով (վաղվաղակի) ձեռնարկում է Ս, Գրքի թարգմանության, «որով անդեն,- գրում է Կորյուն,- յական թօթափել վայրենամիտ ևւ դատարկասուն և անասնաբարոյ աշխարհն Աղւանից մարգարէագետք եւ առաքելածանօթք եւ աւետարանաժառանգք լինէին եւ ամենայն աւանդելոցն Աստուծոյ ոչ իւիք անտեղակք:

Ընդգծածս բառերը, որ Կորյունին հատուկ են և իր իսկ բարդածն են, մենք տեսանք վերը Գ. նարեկացու գրության մեջ: Ոչ մեկ կասկած, որ Նարեկացին կարդացած է Կորյունի գործը. ուրիշ որևէ գրության մեջ այդ բառերին այդ կարգով նա չէր կարող հանդիպել:

Բայց սրանով չի վերջանում մեր դիտողության տարողությունը:

Նարեկացին ոչ միայն լավ ծանոթ է կորյունի գործին մինչ այն աստիճան, որ գրչի տակ են գալիս Կորյունի հատուկ բառերը, այլև հետեված է Կորյունի բառաբարդության եղանակներին և ստաղծած է հարաբարդ բառերի մի անբավ քանակություն:

Ահավասիկ Ապարանից Խաչի Պատմության կես էջից միայն քաղածց բառերի շարքը, որ մեծագույն մասամբ հատուկ են Նարեկացուն. «Ծառս գեղասաղարթս, շնորհաշառաւիղս, ամբարձուղէշս, հաստատեղունս, մարդադարմանս, բազկաստածուս, աճիւնաչիւղս, վայելչատերեւս, բարեբողբոջ բոյսս… ցցեալ ի գետինս գերապարարս, արգավանդահողս… Տունկս ծաղկընծիւղս, պտղածինս, արմախարիսխս, մրգամատոյցս, պատուաստակիրս, պտղապարգեւս, անդս ամենունակս, ջրահոսս և շուշանափայլս. Սահմանս վտակարբուս, ուղխապարարս, անձրեւասնունդս, ցօղամատոյցս…» և այլն:

Այսպիսով մենք տեսնում ենք, թե Գ. Նարեկացին ազդված է Սեկունդոս իմաստասերի ոճից, բայց այս մասին մի ուրիշ անգամ: