Կոստան Զարյան | Հակոբ Կոջոյան

Մշակութային դարեշրջանի սկզբնական այս օրերին, երբ քրտնատանջ ստեղծագործության առաջին հիմքերն են դրվում, դժվարին և անհրապույր պայմանների մեջ, կան մարդիկ, որ անաղմուկ աշխատում են՝ մեծ գործ տեսնելով: Նրանք՝ մեր արտասահմանի մտավախ և փոքրոգի շատ մտավորականների նման՝ չեն սպասել լավագույն օրերին, երբ ամեն բան պատրաստ կլինի, որպեսզի գան հայրենի երկրին ծառայելու համար: Նրանք այստեղ են վաղո՜ւց, աշխատում ու գործում են առանց սնափառության, առանց շահախնդրության, հաճախ զուրկ լինելով մարդկային կյանքի ամենատարրական միջոցներից:

Նկարիչ Հակոբ Կոջոյանը այդպիսիներից մեկն է: Ո՞վ չի տեսել մեր հրատարակությունների, ամենօրյա թերթերի, դպրոցական գրքերի, հանդեսների մեջ նրա տաղանդավոր, հստակ գծվածքով, պարզուկ և ոճական գրաֆիկան: Հայ ազգը անտարակույս մեծատաղանդ նկարիչներ է ունեցել: Բավական է հիշել Այվազովսկու, Մախոխյանի, Էդգար Շահինի և շատ ուրիշների անունները: Եվրոպական մեծ քաղաքներում քիչ ցուցահանդեսներ են լինում, ուր հայու անվան չհանդիպենք: Ստեղծե՞լ են նրանք հայ նկարչությունը, տվե՞լ են նրանց ինքնահատուկ, հավաքական, մեզ շրջապատող բնության, մարդկանց, զգեստների, հոգեկան կառուցվածքի ոճը: Դժբախտաբար՝ ոչ: Ցավը հենց դրանումն է – մենք ունեցել ենք մեծ նկարիչներ, բայց չենք ունեցել նկարչություն:

Սարյանի պրպտումները այդ ուղղությամբ ժամանակակից արվեստի պատմության մեջ վերին աստիճանի նշանակալից են: Մենք հավատացած ենք, նա շատ շուտով կասի իր վերջնական խոսքը և կգծի ուղին, որով պիտի ընթանա հայ երիտասարդ նկարչությունը:

Հակոբ Կոջոյանը, մանավանդ գրաֆիկայի մեջ, մեզ տալիս է նույն գիտակցության ապացույցը: Հմուտ եվրոպական նկարչության, ուսած մյունխենյան դպրոցի լավագույն շրջանում, նա պատիվ պիտի բերեր ամեն մի ժողովրդի: Նրան տեսնելուց, ես ակամա վերհիշում եմ վերածննդյան շրջանի իտալական բոտտեգաների այն անխոնջ վարպետներին, որոնք զարմանալի դյուրությամբ անցնում էին քանդակագործությունից նկարչության, ոսկերչությունից փորագրության և ամեն մի գործի վրա դնում էին հավասար կերպով իրենց ճաշակի, տաղանդի մնայուն կնիքը: Բենվենուտո Չելլինիի ընտանիքին է պատկանում Կոջոյանը, և եթե նա ծնած լիներ Ֆլորենցիայում, նա պիտի աշխատեր Պոնտե Վեկկիոյի վրա, մի փոքրիկ խանութում շրջապատված իր երիտասարդ աշակերտներով:

Կոջոյանը ախալցխացի մեծատաղանդ ոսկերչի մի զավակ է: Նրա հայրը հայտնի էր ամբողջ Ռուսաստանում և Փարիզյան և ուրիշ ակադեմիաների մրցանակներ ուներ: Նա իր արվեստը միակողմանի կերպով չի հասկանում, գեղեցկության ոգին տեսնում է ամեն բանի մեջ: Նա առաջնակարգ գրաֆիկ է, անկասկած, որը կարողանում է մի քանի գծերով տալ ամբողջ մի աշխարհ: Նրա երևանյան ստիլիզացիաները, պարզուկ տնակույտերի գծավորումները, խառնված բլուրների համաչափ տեղաշարժության հետ, նոր են մեզ համար և նշանակալից: Նրա՝ մետաղի վրա տված քանդակները կարևոր են վերին աստիճանի, որովհետև նորոգում են մի արվեստ, որով հարուստ եղած ենք անցյալում և վանեցիների շնորհիվ հպարտ ենք այսօր:

Ձեռարվեստը մեր Հայաստանում պիտի ունենա մեծ ապագա:

Մեր նկարչության ստուդիան, որի ցուցահանդեսը վերջերս մի գեղեցիկ հայտնություն եղավ մեզ համար, պետք է իր ամբողջ ջանքը թափի այդ ուղղությամբ, և մանավանդ, օգտագործի Կոջոյանի նման վարպետներին:

Պետք չէ անտեսել Ռյոսկինյան և Վելիամ Մորիսյան մեթոդները ժողովրդական արվեստը ստեղծելու համար:

Պրպտել ինքնուրույն մեր ոճը մեզ շրջապատող բնության գծավորումների և գունավորումների մեջ, բույսերի, ծաղիկների, կենդանիների և զանազան զգեստավորումների մեջ ու այդ ոճով դարբնել երկաթը, հղկել փայտը, քանդակել արծաթը, ստեղծելով գեղեցիկ, դյուրամատչելի և անհրաժեշտ առարկաներ՝ ահա մեր արվեստի համար առայժմ հարվածային մի նպատակ:

Կոջոյանը միևնույն ժամանակ նաև տաղանդավոր զարդական նկարիչ է: Իր իլյուստրացիաների մեջ նա քնքուշ ու մեղմ է, ինչպես Դյուլակը կամ Ռաքամը:

Նրա «Ախալցխայի կանայք» նկարը Շառլ Դյուդլեյի մանվածո պարզությունը ունի և Ռաքամի թեթևությունը:

Նրա Սասունցի Դավթի առթիվ նկարած ֆանտազիաները իտալական դասական ոճի գունավորումները և կեղվցածքները ունեն, և թեպետ թվում է մեզ՝ այս ազգային առասպելը մի քիչ օտարի աչքով է դիտված, այնուամենայնիվ անկարելի է ուրանալ նրա տաղանդավոր հորինվածքը՝ համարձակ ըմբռնումը, համաչափ դասավորումը և ներդաշնակությունը:

Կոջոյանը ունի նաև պարսկական տպավորություններ, ուր իր անհատական տաղանդի կնիքը ավելի է դրոշմված:

Պետք է տեսնել՝ ինչ հրապուրիշ կերպով է նա ոճաբանում փողոցի տեսարանները, կրոնական տոնակատարումները կամ պարսկական ճաշարանի տեսարանները:

Այստեղ զարմանալի ճշգրիտ կերպով ըմբռնված են տիպերը իրենց ամենահատկանշական ձևերի և բնաավորությունների մեջ:

Նա դիտում է ներթ իրոնիայով, մերթ հրճվանքով բոլոր այդ տեսարանները և մի քանի գծով, մի քանի վառվռուն գույներով տալիս է մեզ կենդանի և շարժուն պատկերացումը:

Հայ նկարչությունը շատ սպասելիքներ ունի Հակոբ Կոջոյանից:

Մենք սիրում և հարգում ենք նրա տաղանդը և համոզված ենք, շատ շուտով նա մեզ հաղորդակից կանի իր նոր նվաճումներին և որոնումներին:

Տես նաև Կոստան Զարյան Ուիլյամ Բլեյք