Ստեփան Զորյան | Պապ թագավոր | համառոտ

Վեպի գործողությունները տեղի են ունենում չորրորդ դարի 70-ական թվականների սկզբին։ Հայոց գահին են Արշակունիները: Արշակ Բ արքայի որդին` Պապը, որ ուսում է ստացել Բյուզանդիայում, վերադառնում է Հայաստան` զբաղեցնելու թափուր մնացած գահը։ Բյուզանդիայի կայսրը Պապին է շնորհում Հայոց թագը և զորախումբ է տալիս, որ գահաժառանգը կարողանա ազատել Հայոց աշխարհը պարսիկներից։ Մուշեղ Մամիկոնյանը, որ սպանված հոր` Վասակ Մամիկոնյանի փոխարեն զբաղեցնում է Հայոց սպարապետի պաշտոնը, ամեն կերպ սատարում է երիտասարդ արքային: Սակայն Պապին իր ազդեցության տակ է ուզում պահել նաև բյուզանդական զորավար Տերենտը։ Նպատակը Հայաստանի կիսանկախ գոյությունն է, որը թույլ կտա Հռոմին անարգել իր կամքը թելադրել տարածքում:

Պապին իր խորհուրդներով օգնելու պատրաստակամություն է հայտնում նաև Ներսես կաթողիկոսը, որը Պապի հետ վերադարձել է Բյուզանդիայից։

Սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնյանի, ինչպես նաև Կամսարական իշխանի և Սմբատ Բագրատունու գլխավորությամբ հայոց զորքերը հաղթանակ են տանում Նախիջևանի, ապա նաև Ձիրավի ճակատամարտերում։ Այդ հաղթանակների շնորհիվ հայոց ուժերը երկրից վտարում են պարսիկներին։ Մուշեղ Մամիկոնյանը զբաղվում է հայ նախարարներին համախմբելու գործով, իսկ Պապ թագավորն իր երկու ընկերների` Երեմիայի ու Բաթ Սահառունու ուղեկցությամբ ծպտյալ շրջում է երկրում և ծանոթանում է ժողովրդի վիճակին։ Ամենուր նա տեսնում է ծանր աշխատանք կատարող մշակներին ու նրանցից հարկերը հավաքող վանականներին։

Պապ թագավորը նախարարների ժողով է հրավիրում և խնդրում է զինվորներ, նժույգներ ու պարենամթերք տրամադրել իրեն՝ արքունական մշտական զորք կազմելու համար: Նա գտնում է, որ միայն այդ դեպքում կարող է վստահ լինել, որ թշնամու ցանկացած ներխուժում ժամանակին կստանա արժանի հակահարված։ Հայոց նախարարներից ոմանք համաձայնում են զինվորներ ուղարկել, սակայն նախարարների զգալի մասը դժկամությամբ է լսում առաջարկը։

Երբ Պապը հրաման է արձակում, որով գյուղացիներն ազատվում են տասանորդ ու պտղնի կոչվող հարկերից, որոնք նրանք վճարում էին եկեղեցիներին, թագավորի դեմ են դուրս գալիս նաև վանականները։ Տերենտը զգուշացնող նամակ է ուղարկում Վալենտիանոս կայսրին: Զարմանդուխտ թագուհին զգուշացնում է Պապին եկեղեցականների դավաճանության մասին: Նա փորձում է համոզել ամուսնուն շահել Ներսես կաթողիկոսի աջակցությունը: Ներսես կաթողիկոսը, սակայն, մահանում է սրտի կաթվածից, որի համար մեղադրում են թագավորին: Նա շարունակում է նախարարներից զինվորներ և ձիեր պահանջել: Խռով նախարարներին դաս տալու համար Պապը ստիպված է լինում մահապատժի ենթարկել Հայ-Մարդպետին: Իր անկախ քաղաքականությունն ընդգծելու համար նոր կաթողիկոս օծելու արարողությունը անցկացնում է Հայաստանում, այլ ոչ թե Բյուզանդիայում: Սակայն Խադ կաթողիկոսի հետ հարաբերությունները նույնպես արագ վատթարանում են, այնպես որ Խադը անգամ անիծում է Պապին:

Երբ Վալենտիանոս կայսրը թակարդ է լարում և ուզում է գերի առնել հայոց թագավորին` կանչելով նրան Տարսոն քաղաք, Պապը հնարամտորեն երեք հարյուր զինվորներով ճեղքում է բյուզանդական կանոնավոր բանակի շարքերը և փախչում: Սակայն ազատամիտ ու անկախ թագավորը Հայաստանում դատապարտված է: Բյուզանդական կայսեր հրամանով կուսակալ Տերենտը իր ամառային դղյակում հյուրընկալելով Պապին, դավադրաբար սպանում է նրան: 

Տես նաև Դերենիկ Դեմիրճյան Վարդանանք, Րաֆֆի Սամվել և Մուրացան Գևորգ Մարզպետունի