Ռոլան Բարտ «Հեղինակի մահը» համառոտ

Ռոլան Բարտը իր էսսեյում քննադատում է տեքստերի ընթերցման այնպիսի մեթոդները, որոնք հիմնվում են հեղինակի անձի ասպեկտների, նրա քաղաքական նախասիրությունների, հավատքի, պատմական իրավիճակի, ազգային պատկանելության, հոգեբանության և կենսագրական այլ առանձնահատկությունների վրա: Նման ընթերցման եղանակը տեքստի ըմբռնման մեջ որոշիչ է դարձնում հեղինակի նախասիրության փորձը: Ըստ Բարտի, նման ընթերցումը ունի իր թերությունները, քանի որ հեղինակ վերագրել տեքստին և այդ հեղինակի հանգամանքներից ելնելով մեկ մեկնաբանություն տրամադրել, նշանակում է սահմանափակումների մեջ դնել տեքստը:

Ընթերցողները պիտի դիտարկեն ստեղծագործությունը դրա հեղինակից առանձին:

Տեքստի յուրաքանչյուր մաս բովանդակում է մի քանի շերտ և մի քանի իմաստ: Բարտը համեմատում է տեքստը հյուսվածքի հետ՝ պնդելով, որ տեքստը մեջբերումների հյուսվածք է: Այդ մեջբերումները վերցված են մշակույթի անթիվ կենտրոններից, այլ ոչ մեկ անհատական փորձից: Տեքստի հիմնական իմաստը կախված է ընթերցողի տպավորությունից, այլ ոչ թե նրա ճաշակից կամ կրքից:

Հեղինակը սոսկ գրում է տեքստը, բայց նա չունի իշխանություն այդ տեքստի նկատմամբ: Նրա ֆունկցիան ոչ թե բացատրելն է, այլ արտադրելը: Նա ծնվում է տեքստի հետ միասին: Ավանդաբար քննադատը և վերլուծաբանը խնդիր ունեն հասկանալու այն, ինչ ներդրել է իր գրվածքի մեջ հեղինակը: Իրականում դա անլուծելի խնդիր է: Այս անկարողությունը պարզաբանվում է Օնորե դը Բալզակի «Սարակեն» նովելի հերոսի օրինակի վրա: Կաստրատ երգչին կնոջ տեղ դրած հերոսը սիրո խոստովանություն է անում և ստանում է բացասական պատասխան: Բարտը հարցնում է. ո՞վ է ի դեմս կաստրատի խոսում իր կանացիության մասին: Ի՞նչ է արտահայտում հեղինակ Բալզակը: Կանացիության գրական գաղափա՞րը, ռոմանտիզմի հոգեբանությո՞ւնը, թե՞ ունիվերսալ իմաստությունը: Մենք երբեք չենք իմանա:

Բարտը մեջբերում է Ստեֆան Մալարմեին, որն ասում է, որ խոսում է ինքը լեզուն: Հիշատակում է Մարսել Պրուստին, ով մտահոգ էր գրողի և նրա սիմվոլների միջև աճող անջրպետի գիտակցմամբ և սյուրռեալիստներին, որոնք օգտվել են ինքնաբերական գրից՝ արտահայտելու համար այն, ինչ չգիտի գլուխը:

Բարտի կարևորագույն պոստուլատը վերաբերում է հեղինակի և հեղինակության տրոհմանը: Տեքստի մեկ «աստվածաբանական» իմաստի փոխարեն ընթերցողը հայտնաբերում է բազմաչափ տարածություն, որը չի կարող վերծանվել: Տեքստին վերջնական իմաստ հաղորդելուց հրաժարվելով՝ ընթերցողը կատարում է հեղափոխական քայլ: Նա հրաժարվում է վերջնական իմաստից, ասես Աստծուց, որի հիպոստազավորումներն են բանականությունը, օրենքը, գիտությունը…  

     

Տես նաև Միշել Ֆուկո «Բառեր և իրեր», Կլոդ Լևի Ստրոս «Կառուցվածքային մարդաբանություն» և Ֆերդինանդ Սոսյուր «Լեզվաբանության ընդհանուր դասընթաց»